MODLITWA MINISTRANTÓW PRZED MSZĄ ŚWIĘTĄ
Oto za chwilę przystąpię “Do Ołtarza Bożego, do Boga, który rozwesela młodość moją”.
Do świętej przystępuję służby. Chcę ją dobrze pełnić.Proszę Cię, Panie Jezu, o łaskę skupienia,
By myśli moje były przy Tobie,
By oczy moje były zwrócone na ołtarz,
A serce moje oddane tylko Tobie.Amen
MODLITWA MINISTRANTÓW PO MSZY ŚWIĘTEJ
Boże, którego dobroć powołała mnie do Twej służby, spraw, bym uświęcony uczestnictwem w Twych tajemnicach przez dzień dzisiejszy i całe me życie szedł tylko drogą zbawienia.
Przez Chrystusa, Pana naszego.
Amen
MINISTRANT – KTO TO TAKI?
Ministrant lub minister (łac.: ministro, -are; -avi; -atum – służyć, posługiwać, pomagać) osoba posługująca przy celebracji Mszy oraz przy sprawowaniu pozostałych sakramentów i sakramentaliów (np. błogosławieństwa, pogrzeby, oraz nabożeństw). Ministranci są wiernymi świeckimi. Po okresie próbnym są uroczyście przyjmowani do grona Służby Liturgicznej poprzez błogosławieństwo do tej funkcji.
Ministranci są członkami Liturgicznej Służby Ołtarza. Jak sama nazwa wskazuje – wykonują więc służbę przy ołtarzu, przy sprawowaniu Eucharystii i innych obrzędów. Jego zadaniem jest uczynienie liturgii sprawniejszą (gdy ministrant przyniesie kielich, czy pomoże kapłanowi przy lavabo, ten nie musi robić tego sam, w wyniku czego poprawia się szybkość sprawowania liturgii), jak również piękniejszą, bardziej uporządkowaną (kapłan wykonujący tylko swoje czynności i ministranci u jego boku ukazują wagę eucharystii w lepszym stopniu niż sam kapłan, robiący „wszystko”). Zadaniem ministrantów jest także odciążenie celebransa z czynności, które nie są dla niego zastrzeżone (wykonywanie psalmów, czytań, czy np. rozkładanie bielizny kielichowej podczas przygotowania darów).
Oczywiście bycie ministrantem nie ogranicza się tylko do Eucharystii. Liturgiczna Służba Ołtarza tworzy pewną zgrana grupę społeczną, która spędza razem czas na zbiórkach, wyjazdach itp. Kwintesencją roku służby liturgicznej jest pomoc księdzu podczas Wizyty Duszpasterskiej (tzw. Kolędy).
Stroje ministrantów są różnorodne, lecz powinny być zatwierdzone przez biskupa. Wzorem, przewidzianym przez księgi liturgiczne jest alba lub komża włożona na sutanelę. Komża – oznacza czystość serca i dusz, pelerynka i sutanka – mają znaczenie czysto estetyczne.
Patronami ministrantów są:
św. Tarsycjusz
św. Stanisław Kostka
św. Alojzy Gonzaga
św. Jan Berchmans
św. Dominik Savio
św. Jan Bosko
10 przykazań ministranta
1. Ministrant kocha Boga i dla Jego chwały wzorowo spełnia swoje obowiązki.
2. Ministrant służy Chrystusowi w ludziach.
3. Ministrant zwalcza swoje wady i pracuje nad swoim charakterem.
4. Ministrant rozwija w sobie życie Boże.
5. Ministrant poznaje liturgię i żyje nią.
6. Ministrant wznosi wszędzie prawdziwą radość.
7. Ministrant przeżywa Boga w przyrodzie.
8. Ministrant zdobywa kolegów w pracy i zabawie dla Chrystusa.
9. Ministrant jest pilny i sumienny w nauce i pracy zawodowej.
10. Ministrant modli się za Ojczyznę i służy jej rzetelną pracą.
Stopnie i funkcje ministrantów:
– kandydat – chłopcy wyrażający chęć zostania ministrantami powinni być po I Komunii Św. Początkowe spotkania mają charakter wprowadzający. W I niedzielę Adwentu chłopcy w sposób uroczysty rozpoczynają kandydaturę na ministranta. W poczet kandydatów przyjmuje ich zwykle ksiądz proboszcz lub ksiądz opiekun. Kandydaci otrzymują szarfy i mogą od tej pory służyć do Mszy Świętej, jednak nie wykonują żadnych posług i nie chodzą po kolędzie.
Okres kandydatury trwa około pół roku. W Wielki Czwartek, kandydaci po zdaniu egzaminu otrzymują komże na znak, że są już ministrantami. W poczet ministrantów przyjmuje ich zwykle ksiądz proboszcz lub ksiądz opiekun.
Kandydat nie nosi jeszcze komży, ale uczy się w tym czasie posługiwania do mszy, odpowiedzi mszalnych itp., ten okres próby trwa zazwyczaj rok.
– choralista (ministrant) – główna funkcja choralisty, ministranta śpiewu, związana jest ze śpiewem oraz odpowiedziami w czasie Mszy św., w czasie sprawowania liturgii wykonuje on jednak jeszcze drugą funkcję, którą jest dzwonienie.
Wychodząc z zakrystii, dzwonkiem wiszącym przy drzwiach daje znak, że procesja Wejścia wyruszyła już w stronę ołtarza. W zależności od rodzaju Mszy Świętej dzwoni jeden, dwa lub trzy razy.
Podczas Mszy Świętej ilość i sposób użycia dzwonków nie jest ściśle określony. Wiele diecezji ma swoje tradycje, których nie musi się zmieniać. Podaną niżej formę użycia dzwonków można uważać za godną polecenia lub wzorcową.
– Trzykrotnie dzwonkiem przed Epiklezą (wyciągnięciem rąk kapłana nad chlebem i winem).
– Podczas ukazania Hostii – trzykrotnie gong.
– Podczas ukazania kielicha z Krwią Pańską – trzykrotnie gong.
– Na przyklęknięcie kapłana – trzykrotnie dzwonkiem.
Dzwonki mogą byś używane także po śpiewie “Baranku Boży”. Dzwonienie to powinno towarzyszyć przyklęknięciu celebransa. Jednakże, gdy przyklęka on gdy śpiew jeszcze trwa, należy poczekać na zakończenie i zadzwonić bezpośrednio po nim. Można dzwonić także po zamknięciu tabernakulum.
Dodatkowe wskazówki:
– W czasie Mszy św. jeden choralista powinien dzwonić dzwonkiem, drugi w gong.
– Dzwonienie gongiem podczas ukazywania Najświętszych Postaci musi przebiegać w równych odstępach czasowych.
– Ministrant dostosowuje siłę uderzenia do warunków panujących w świątyni. Jeżeli kościół jest pełen, uderza mocniej, jeżeli jest mało ludzi – lżej.
Dzwonienie powinno być czyste, aby łatwo można było odróżnić kolejne uderzenia.
– ministrant światła (inaczej: ceroferariusz; łac.: niosący świecznik) – opiekuje się świecami, posługuje do nich.
Posługa ministranta światła polega na noszeniu świec, zwanych akolitkami, podczas liturgii. Akolici w procesji idą zawsze po bokach krucyferariusza (ministrant krzyża); za ministrantami kadzidła. Podczas czytania Ewangelii zwracają się twarzą do siebie stojąc w takim miejscu, by nie zasłaniać czytającego, a równocześnie, by nie byli w zbyt dużej odległości od ambony.
Świeca i świecznik wymagają stałej pielęgnacji. Po każdym zapaleniu świecy pozostaje stopiony wosk. Ministrant światła powinien dbać o wygląd świec i świecznika; po każdym nabożeństwie, podczas którego pełnił posługę, jest zobowiązany do oczyszczenia tych przedmiotów. Aby posługa była wykonywana godnie i uroczyście ministranci światła muszą przestrzegać kilku podstawowych zasad:
– Świecznik powinien stać prosto, nie powinien być zalany woskiem, ani zakurzony,
– Świeca na świeczniku powinna być oczyszczona, z obciętym knotem, ustawiona prosto, odpowiedniej wysokości i grubości
– Ministranci światła powinni kroczyć i stać prosto jak świeca,
– Obaj ministranci niosący świeczniki powinni być równego wzrostu i trzymać świece na tej samej wysokości,
– Ministranci światła nigdy nie przyklękają ze świecami.
– ministrant krzyża (inaczej: krucyferariusz; łac.: crux – krzyż oraz ferre – nieść – niosący krzyż) – nosi krzyż podczas procesji i drogi krzyżowej.
Zadaniem krucyferariusza jest również troska o krzyż. Interesuje się on najpierw wyglądem i miejscem przechowywania krzyża procesyjnego. Nie może nieść w procesji krzyża zakurzonego lub uszkodzonego. Dlatego musi go przygotować wcześniej. Krzyżowi okazuje się zawsze największy szacunek. Umieszczamy go tylko i wyłącznie w przeznaczonym do tego celu stojaku.
Do procesji używa się tzw. krzyża procesyjnego. Krzyż ten jest umieszczony na specjalnym drzewcu. Należy zwrócić uwagę na to, aby nieść go pionowo; nie przechylając na boki. Figurka ukrzyżowanego Chrystusa zawsze jest zwrócona do przodu – w kierunku pochodu procesji, tak jak twarz ministranta. Krzyż niesiemy zawsze dwiema rękami. Biorąc do ręki krzyż całujemy go i niesiemy cały czas ze czcią. Kończąc posługę także całujemy krzyż i umieszczamy w przeznaczonym dla niego miejscu.
Ministrant krzyża idzie w procesji pomiędzy ministrantami światła. Jeżeli przejście jest wąskie, pozostaje on pół kroku za ministrantami światła – świece służą podkreśleniu znaczenia krzyża, a nie pleców krucyferariusza. Po dojściu procesji, ministrant krzyża ustawia go w odpowiednim stojaku lub odnosi do zakrystii. Może także ustawić się z nim twarzą w kierunku ludu w obrębie prezbiterium i tak pozostawić przez całą mszę. Nie czyni wówczas żadnych gestów liturgicznych.
– ministranta księgi (inaczej: librysta lub manduktor; z łac.: liber – księga) – dba o księgi liturgiczne, przygotowuje je przed celebracją liturgiczną; może posługiwać celebransowi przy mszale.
Posługa ministranta księgi związana jest z dwiema księgami liturgicznymi: mszałem i lekcjonarzem. Te księgi są bardzo ważne gdyż:
– Służą do sprawowania świętych czynności,
– Zawierają fragmenty Pisma Świętego,
– Zawierają teksty modlitw Kościoła, przez które oddaje się cześć Bogu,
– Są własnością wspólnoty parafialnej.
Ich wygląd zewnętrzny ma podkreślać wielkość i godność liturgii.
Podczas procesji Wejścia ministrant księgi idzie przed lub nieco za celebransem, wraz z ceremoniarzem. Po dojściu procesji, usługuje wedle rubryk. Podczas obrzędów wstępnych trzyma mszał na ręce; składa go dopiero po “amen”, kończącym kolektę. Po zakończeniu modlitwy wiernych kładzie mszał na podstawce i ustawia po lewej stronie ołtarza. Cały czas pozostaje po lewej stronie celebransa, stojąc pół kroku za nim. Jeżeli jest więcej niż jeden koncelebrans, ministrant księgi odchodzi na swoje miejsce przed rozpoczęciem odmawiania prefacji przez celebransa. Po komunii świętej składa mszał i pulpit. Podczas obrzędów zakończenia trzyma mszał na ręce.
Aby dobrze sprawować swoją funkcję, ministrant księgi powinien:
– trzymając mszał ustawiać się z boku kapłana, tak aby nie zasłaniać mikrofonu i kapłana wiernym,
– mszał opiera na ręce zwróconej w stronę kapłana, trzymając go w narożniku od spodu, drugą ręką otwiera mszał, przewraca strony i zamyka go (nie przewracać stron mszału za pomocą zakładek; służą one tylko do zaznaczania tekstu),
– przed Mszą Świętą należy uzgodnić formularz z celebransem i zaznaczyć wszystkie teksty.
– ministrant ołtarza może pełnić następujące funkcje: ministrant wody – nosi kociołek z woda święconą podczas aspersji (pokropienia wiernych woda święconą) oraz błogosławieństw i poświęceń; ministranta kadzidła – funkcje spełniają dwaj ministranci: turyferariusz – (od turyfera) odpowiedzialny jest za kadzielnicę (trybularz), jej przygotowanie i utrzymanie w czystości oraz nawikulariusz – (od nawikulum) służy razem z turyferariuszem – niesie kadzidła w naczyniu, zwanym “łódką” (łac. naviculum). Mministrant ołtarza – posługuje przy naczyniach liturgicznych; podaje chleb, wino i wodę do sprawowania Eucharystii, usługuje kapłanowi, a przy udzielaniu wiernym Komunii świętej, przytrzymuje patenę pod Ciałem Pańskim, by jego partykuły nie spadły na ziemię.
Ministrant ołtarza powinien znać wszystkie naczynia liturgiczne, wszystkie części bielizny kielichowej, wiedzieć, gdzie te rzeczy się znajdują, gdzie w razie potrzeby móc je odszukać. Troszczy się on o to, aby święte naczynia i szaty były otaczane wielkim szacunkiem i aby żadne nie poniewierało się porzucone w jakimś miejscu.
Posługa ministranta ołtarza jest jedna z najczęściej spełnianych czynności ministranckich. W każdej Mszy Świętej, nie tylko w uroczystościach, trzeba podawać ampułki, dokonywać obmycia palców kapłana i oczyszczenia kielicha. Dlatego tę umiejętność zdobywa już kandydat na ministranta. Choć formację pogłębiającą związaną z tą posługą będzie przeżywał dopiero po kilku latach, to jednak od początku musi umieć te czynności poprawnie wykonywać.
W procesji Wejścia ministrant ołtarza idzie za choralistami. Podczas liturgii eucharystycznej rozkłada kielich (jeżeli brakuje ministranta ołtarza, zadanie to należy do ceremoniarza). Odbiera także od celebransa lub diakona dary ofiarne, przyniesione w procesji. Stoi wówczas na jednym poziomie z celebransem (diakonem), tuż obok niego, aby łatwo można było przekazać dary. Przy ołtarzu podaje ampułki i dokonuje lavabo. Posługuje także do pateny, dlatego szczególnie ważne jest, aby był w stanie łaski uświęcającej. W czasie swojej posługi ministranci powinni prezentować postawę skupienia, w czasie rozdawania Komunii Świętej. powinni być skupieni na posłudze, a nie na rozglądaniu się na boki.
– ministrant kadzidła (turyferariusz) i ministrant niosący łódkę (nawikulariusz)
Pierwszym zadaniem ministranta kadzidła jest rozpalenie ognia. Czyni to w miejscu do tego przeznaczonym przygotowując wcześniej potrzebne przedmioty: zapałki, węgielki, świecę. Węgielki rozpala najpierw nad płomieniem świecy, następnie rozżarza je mocniej przez dmuchanie i wreszcie uzyskuje pełne rozżarzanie przez ruch obrotowy kociołka. Wszystkie te czynności wykonuje odpowiednio wcześniej, aby węgielki były właściwie rozpalone. Oto sposób przygotowania:
– wyjęcie kociołka z kadzielnicy,
– trzymanie kadzielnicy ułożenie węgielków(a) w kociołku,
– rozpalenie węgielków nad płomieniem świecy,
– rozżarzenie węgielków przez ruch obrotowy kociołka,
– włożenie kociołka z węgielkami do kadzielnicy.
Drugą umiejętność, jaką powinien nabyć ministrant kadzidła to jest sposób trzymania kadzielnicy. Kadzielnicę trzyma się zawsze lewą ręką, przy czym witkę kadzielnicy ujmuje się dwoma lub trzema palcami, natomiast witkę łańcuszka nakłada na kciuk. Dzięki temu ministrant kadzidła ma możliwość jedną ręką regulować wysokość pokrywy kadzielnicy, podnosząc lub opuszczając łańcuszek kciukiem.
Trzecim elementem jest niesienie kadzidła w procesji. Jeżeli ministranci kadzidła idą razem w procesji, wtedy turyferariusz idzie po prawej stronie, a nawikulariusz po lewej. We wszystkich procesjach bez Najświętszego Sakramentu idą na czele procesji, przed krzyżem. Okadza on wówczas niesiony krzyż, więc kadzielnica powinna być z nim na jednej linii.
W czasie procesji oraz wtedy, gdy stoją – turyferariusz trzyma kadzielnicę, tak jak i nawikulariusz łódkę, w lewej ręce, a prawą trzyma złożoną na piersi. Jeżeli ministranci kadzidła przychodzą do ołtarza i odchodzą od niego poza procesją, to najpierw idzie nawikulariusz, a za nim turyferariusz. Ważne jest aby ministrant kadzidła kołysząc kadzielnicą, nie kołysał się równocześnie sam, lecz zachowywał przy tym spokojną postawę.
Istotnym elementem jest również zasypanie. Przy zasypaniu kadzidła ministrant kadzidła trzyma kadzielnicę lewą ręką za pierścień, przy czym kciukiem lewej ręki podciąga tak wysoko jak potrafi oczko łańcuszka. Prawą ręką ujmuje łańcuszki tuż nad pokrywą i podnosi kadzielnicę tak, aby kapłan mógł swobodnie nasypać kadzidło. Przybliża przy tym kadzielnicę do łódki uważając, żeby łańcuszki nie przeszkadzały przy zasypywaniu. Podnosząc kadzielnicę do zasypania nigdy nie chwyta się za jej podstawę. Jest to nieestetyczne i grozi poparzeniem. Po zasypaniu kadzidła opuszcza kadzielnicę w dół i opuszcza pokrywę.
Nawikulariusz stoi zawsze po lewej stronie i trzyma łódkę lewą ręką, prawą zaś otwiera wieczko. Łyżeczka powinna być wysunięta, by celebrans mógł ją łatwo chwycić. Po zasypaniu następuje podanie kadzielnicy. Jeżeli przy ołtarzu posługuje diakon, wówczas turyferariusz podaje mu kadzielnicę lewą ręką do jego prawej, prawą zaś podtrzymuje łańcuszki krótko, tuż nad pokrywą. Jeżeli natomiast ma wręczać kadzielnicę bezpośrednio kapłanowi, podaje mu prawą ręką pierścień do jego lewej ręki, lewą z kolei podaje łańcuszki podtrzymywane ponad nakrywką do prawej ręki. Odbierając kadzielnicę od celebransa prawą ręką odbiera górną jej część (obie nitki), lewą ręką zaś chwyta łańcuszki nad pokrywą, następnie opuszcza dolną część kadzielnicy, a górną przekłada do lewej ręki.
Ostatnim elementem jest okadzenie. Podczas okadzenia lewa ręka pozostaje bez ruchu na Okadzenie wysokości piersi, prawa natomiast chwyta łańcuszek nieco nad pokrywą. W tej pozycji wykonuje odpowiednie ruchy kadzidłem w stronę osoby lub rzeczy, które okadza. Czyni to lekko i swobodnie. Dwoma pociągnięciami kadzidła okadza się relikwie i obrazy świętych wystawione do publicznej czci, w każdym innym wypadku wykonuje się trzy pociągnięcia kadzidła.
Zebrany lud Boży powinien czuć woń kadzidła, a nie widzieć unoszący się dym, czy, tym bardziej, słyszeć akt okadzania. Kadzidło najwyższej jakości, używane przez profesjonalistę, przede wszystkim się czuje (choć niewątpliwie dym jest też istotnym elementem.
Szczególną troską ministranta kadzidła powinno być pozostawienie porządku po zakończeniu posługi. Węgielki należy wyjąć z kociołka. Zapałki, świecę i inne przedmioty pozostawić na swoim miejscu. Jest to więc funkcja, która wymaga wcześniejszego przygotowania oraz pracy po skończeniu nabożeństwa.
Dodatkowe wskazówki:
1. Należy uważać, aby pełnienie funkcji ministranta kadzidła nie utrudniało lub nawet uniemożliwiało osobistego uczestnictwa ministranta w liturgii. Jeżeli turyferariusz i nawikulariusz wychodzą z kościoła do zakrystii, to myślą i sercem pozostają przy ołtarzu. W zakrystii nie rozmawiają ani nie zajmują się innymi sprawami. Może zaistnieć konieczność ponownego uczestnictwa w Mszy Świętej (jeżeli jest to Msza Święta obowiązująca).
2. Posługa ministranta kadzidła należy do najbardziej “ruchliwych” funkcji liturgicznych. Trzeba wiele razy przemierzać długą drogę na oczach ludu. Ministrant pełniący tę posługę musi więc pamiętać, aby każdy jego gest i krok był wykonany z odpowiednią powagą i pięknie. Nie można dopuszczać do sytuacji, w której turyferariusz i nawikulariusz wbiegają przed ołtarz, i wybiegają do zakrystii, jakby byli na boisku sportowym.
Ministranci wykonują niekiedy bardzo szybkie ruchy kadzidłem w celu podtrzymania ognia. Należy uważać, aby nie miało to charakteru zabawowego lub wprost śmiesznego, niezgodnego z duchem liturgii i właściwym rozumieniem “znaku kadzidła”. Wszelkie “młynki” i “wiraże” są dopuszczalne tylko poza liturgią.
– ministrant wody – troszczy się o to, aby naczynie na wodę święconą było czyste i godne (musi to być naczynie liturgiczne), aby znajdowało się w miejscu specjalnie na to przygotowanym. Troszczy się także o kropidło. Do niego należy także wyniesienie wody święconej i kropidła na stolik przed Mszą Świętą, w czasie której będzie pokropienie. On także ma po Mszy Świętej odnieść wszystko na swoje miejsce.
Ministrant wody w czasie pełnienia swojej posługi wykonuje następujące czynności:
– jeżeli jest poświęcenie wody, umieszcza kociołek z wodą na stoliku, w pobliżu celebransa lub trzyma go w ręce,
– po poświęceniu podaje celebransowi kropidło i podsuwa kociołek z wodą święconą do zamaczania kropidła,
– jeżeli celebrans podaje mu zaraz wodę święconą, dotyka prawą ręką kropidła i żegna się pobożnie,
– podczas pokropienia idzie kilka kroków za kapłanem, po jego lewej stronie,
– naczynie trzyma w lewej ręce, a prawą kładzie na piersi,
– po dojściu do ołtarza odbiera od celebransa kropidło i odnosi wszystko na stolik. Następnie wraca na swoje miejsce i uczestniczy w liturgii.
Woda odgrywa bardzo ważną rolę w liturgii. Jest znakiem oczyszczenia i znakiem życia. Wszyscy zostaliśmy ochrzczeni “z wody i z Ducha Świętego”. Ministrant wody troszczy się o to, aby ten znak był otaczany szacunkiem.
– lektor – ministrant Słowa Bożego – osoba po specjalnym kursie trwającym zazwyczaj rok, proklamuje Słowo Boże (czytania z wyjątkiem Ewangelii) oraz odczytuje wezwania Modlitwy Powszechnej, może też, za zgodą celebransa odczytać lub zaśpiewać psalm.
W Polsce używamy dwóch nazw na określenie czytających słowo Boże w Zgromadzeniu Eucharystycznym: lektor i ministrant słowa Bożego.
Dokumenty Kościoła pozwalają bowiem na to, aby wierni nie będący ustanowionymi lektorami, po odpowiednim przygotowaniu czytali Pismo św. w liturgii. Taka też stała się powszechna praktyka w parafiach, przy czym najczęściej tych ludzi nazywa się lektorami.
Z posługą lektora (ministranta słowa Bożego) bezpośrednio wiąże się lekcjonarz. Drugą istotną księga wykorzystywaną w liturgii jest ewangeliarz, który jest najbardziej godną szacunku księgą liturgiczną. W czasie liturgii otaczana jest ona szczególnym szacunkiem – jest uroczyście niesiona w procesji, okadzana przed odczytaniem Ewangelii, ucałowana po zakończeniu czytania.
Księga Ewangelii, z której odczytuje się Ewangelię w czasie liturgii, powinna być ozdobnie oprawiona i używana tylko do tego celu. Osobną księgą jest lekcjonarz, z którego wykonujemy wszystkie czytania poza Ewangelią. Troska o ewangeliarz i lekcjonarz należy w pierwszej mierze do kapłanów i diakonów. Jednak lektorzy i ministranci słowa Bożego dbają także o to, aby księgi te były odpowiednio ułożone, i znajdowały się na właściwym miejscu. Zawsze też otaczają je wielkim szacunkiem.
Jeżeli nie ma diakona, lektor niesie ewangeliarz w procesji Wejścia. Trzyma go na wysokości twarzy lub nieco wyżej, ujmując u dołu obydwiema rękami. Idzie na końcu procesji, przed celebransem (i koncelebransami). Idąc z księgą Ewangelii nie przyklęka. Po dojściu do ołtarza, kładzie ewangeliarz na środku i zajmuje swoje miejsce. Do czytania podchodzi z rękami złożonymi. Czytając, kładzie ręce na ambonie lub trzyma lekcjonarz w rękach. Po zakończeniu czytania ponownie składa ręce i wraca na swoje miejsce.
Dodatkowe wskazówki:
– Żadnej księgi nie niesiemy do ołtarza “pod pachą”. Lekcjonarz umieszczamy wcześniej na pulpicie, jeżeli natomiast jest niesiony ewangeliarz, to tylko w sposób uroczysty.
– Lekcjonarz nie może pełnić roli ewangeliarza, tzn. nie wolno go nieść uroczyście w procesji, jeżeli jest potrzebny do wykonania czytań poprzedzających Ewangelię.
– Lektor nigdy nie bierze ewangeliarza złożonego na ołtarzu. W razie braku specjalnego ewangeliarza, można nieść w procesji księgę Pisma Świętego i z niej odczytać Ewangelię.
– kantor (psałterzysta) – intonuje pieśni, dba o oprawę muzyczną liturgii i zaangażowanie wiernych w śpiew, ta funkcja rzadko już występuje w Polsce i jest często mylona z psałterzystą. Kantor zazwyczaj jest ministrantem Słowa Bożego posiadającym wykształcenie muzyczne. Psałterzysta wykonuje psalmy, zazwyczaj jest ministrantem Słowa Bożego posiadającym uzdolnienia muzyczne.
Po pierwszym czytaniu następuje psalm responsoryjny, który stanowi integralną część liturgii słowa. Psalmy bierze się zwykle z lekcjonarza, ponieważ ich teksty łączą się ściśle z poszczególnymi czytaniami, a zatem wybór psalmu zależy od czytań. Mając jednak na uwadze ułatwienie ludowi wykonanie refrenu, dla różnych okresów roku liturgicznego i dla różnych kategorii Świętych wybrano pewne teksty tych refrenów i psalmów, które wolno stosować zamiast tekstów ściśle odpowiadających czytaniom, gdy psalm się śpiewa. Psałterzysta, czyli kantor wykonujący psalm, spełnia swoją funkcję na ambonie lub innym odpowiednim miejscu. Całe zgromadzenie siedząc słucha wersetów psalmu i zwykle uczestniczy powtarzając refren, chyba że psalm jest wykonywany sposobem ciągłym, to jest bez refrenu.
W procesji Wejścia psałterzysta idzie z innymi usługującymi (z lektorami). Zajmuje przy ołtarzu miejsce w pobliżu ambony. Do śpiewania podchodzi z rękami złożonymi. Czytając kładzie ręce na ambonie lub trzyma lekcjonarz w rękach. Po zakończeniu śpiewu czyni lekki skłon i wraca na swoje miejsce. W razie konieczności wykonuje także śpiew wersetu przed Ewangelią. Śpiew ten bowiem należy do scholii.
Dodatkowe wskazówki:
Śpiew psalmu responsoryjnego jest śpiewem solowym. Jeżeli w wyjątkowych wypadkach śpiewa dwóch lub trzech kantorów, powinni szczególnie dbać o to, aby treść psalmu była zrozumiała dla wiernych. Melodia powinna jeszcze bardziej tę treść przybliżyć, a nie przesłonić jej przesadnie rozbudowaną formą.
Śpiew psalmu responsoryjnego zawsze powinien być wykonywany z ambony, nawet, gdy wykonuje go odpowiednio przygotowana do tego kobieta. Werset przed Ewangelią natomiast zawsze wykonuje się spoza ambony.
– ceremoniarz – mistrz ceremonii – osoba po specjalnym kursie trwającym zazwyczaj rok, jego zadaniem jest koordynowanie działań pozostałych ministrantów, jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg liturgii, przeprowadza próby z ministrantami, musi być zaznajomiony z przepisami liturgicznymi.
Ceremoniarz, to najwyższa i najważniejsza funkcja w formacji LSO, wykonuje ona następujące czynności:
– Przeprowadza próbę zespołu w terminie odpowiadającym jego członkom. Na próbie, w której uczestniczy każdy spośród usługujących, muszą być wyjaśnione wszystkie wątpliwe kwestie,
– Czuwa nad poprawnym i pobożnym przebiegiem całości obrzędów wykonywanych przez posługujących do Mszy Świętej, i nad zachowaniem poszczególnych ministrantów. W razie potrzeby dyskretnie interweniuje. Jego upomnienia i wskazówki mogą być widziane tylko przez danego ministranta,
– Rozkłada kielich, gdy ministranci ołtarza odbierają dary, przyniesione w procesji przez wiernych,
– Obsługuje mikrofon (włącza, reguluje, przenosi, podaje i trzyma),
– Podaje celebransowi dodatkowe modlitwy i teksty nie zawarte w księgach liturgicznych (komentarze, ogłoszenia itp.),
– Czuwa i ingeruje w sytuacjach nietypowych, gdy coś zakłóca normalny przebieg liturgii, np. brak klucza od tabernakulum, potrzeba dodatkowego wina, hostii, puryfikaterza itp.,
– Formuje procesję na początku i na końcu,
– Daje znak do rozpoczęcia pewnych czynności. Stosuje się przy tym do tradycji miejscowych. Rozpoczyna modlitwy w zakrystii.
Ceremoniarz podąża w procesji Wejścia wraz z ministrantem księgi przed lub nieco za celebransem. W czasie liturgii słowa obydwaj siedzą po obu stronach celebransa. Podczas liturgii eucharystycznej, jeżeli nie ma koncelebransów, stoją po obu stronach celebransa przy ołtarzu, nieco oddaleni do tyłu, aby podkreślić, że nie należą do koncelebry.
– animator liturgiczny – jest starszym ministrantem (zazwyczaj powyżej 16 lat) lub osobą dorosłą, na ogół po specjalnym kursie; opiekuje się grupą ministrantów. Oczywiście, ministrant może wykonywać zadania przewidziane dla stopni niższych oraz gdy nabył już stosowne umiejętności, te przewidziane dla stopni wyższych.
Stopnie ministranckie (ministrant krzyża, księgi) mogą zanikać, w zależności od parafii.
SŁOWNIK MINISTRANTA
Poniżej dla zaspokojenia waszej ciekawości przedstawiamy kilka ciekawych pojęć opisujących słownictwo, z którym ministrant spotyka się podczas pełnienia swojej służby liturgicznej.
Alba – jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek, z długimi rękawami. Taka ukształtowała się we wszystkich obrządkach ze starożytnej tuniki. Nazwa „alba” wywodzi się z jej białego koloru. Alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie łaski uświęcającej, zdobytej przez krew Baranka (Ap 7, 14), której nagrodą będzie uwielbienie w niebie. Od IV wieku alba stała się powszechną szatą całej służby ołtarza.
Ampułki – naczynie liturgiczne w kształcie małych dzbanuszków, w których podaje się wodę i wino do Mszy św.
Błogosławieństwo – życzenie uzyskania specjalnej przychylności Bożej dla jednostki, wspólnoty lub rzeczy przez odpowiednie słowa i towarzyszące im gesty sakralne.
Ceremoniarz – ministrant kierujący wykonywaniem czynności przy sprawowaniu liturgii.
Chleb – początkowo wierni przynosili ze sobą na zgromadzenie eucharystyczne normalne, domowe chleby, często kwaszone, w kształcie pełnego koła lub wieńca. Od VIII w. na zachodzie chrześcijańskim zaczęto konsekrować chleb wyłącznie niekwaszony, naśladując Ostatnią Wieczerzę. Chleb konsekrowany łamano na mniejsze kawałki, stosownie do ilości przystępujących do Komunii Świętej. Od IX wieku, a powszechnie od XIII wieku wypiekano gotowe hostie.
Chrzcielnica – naczynie na wodę chrzcielną, umieszczone w kościele lub specjalnej kaplicy.
Cingulum – jest to gruby sznur z frędzlami na obu końcach, którym przepasuje się albę, gdy jest za szeroka i za długa lub nie przylega odpowiednio do ciała. Cingulum symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej. Cingulum miało również symbolizować ręcznik, którym przepasał się Chrystus, gdy obmywał apostołom nogi.
Dalmatyka – jest szatą własną diakona. Wkłada on ją na albę i stułę. Pierwotnie była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmcja, od której wzięła nazwę. Od IV wieku nosił ją papież i diakoni rzymscy. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX wieku. Była to szata długa i szeroka, nie przepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej ubierania przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami. Zawsze była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, z przodu i z tyłu. Od XIII wieku kolor jej zaczęto dostosowywać do koloru ornatu. Modlitwy kościelne przedstawiają dalmatykę jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości.
Dary ofiarne – rzeczy i akta wewnętrzne, które człowiek składa Bogu w czasie Mszy św. Przede wszystkim są to dary chleba i wina, które wyrażają ofiarę człowieka.
Homilia – słowo kapłana skierowane do wiernych na tle usłyszanych czytań biblijnych.
Humerał – wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi przez ludzi należących do wyższych warstw społecznych. Częścią szat liturgicznych stał się dopiero w IX wieku we Frankonii. Dzisiaj przedstawia się on jako niewielka chusta ze lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnej lub syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii. Humerał zakłada się, gdy alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi. Symbolika w humerale widziała najpierw chustę, którą Chrystusowi zawiązano oczy, gdy się z niego naigrywano. Symbolika zaś zawarta w modlitwie przeznaczonej do odmawiania przy jego wkładaniu widziała w nim „hełm zbawienia” (Ef 6,17; 1 Tes 5,8), który miał strzec kapłana przed złymi myślami oraz złymi słowami.
Hymn – uroczysta pieśń śpiewana na cześć Boga lub Świętych.
Kielich i patena – należą do najgodniejszych naczyń liturgicznych. W nich bowiem spoczywają postacie eucharystyczne. Przez pierwsze tysiąclecie chrześcijaństwa Komunii Świętej udzielano wszystkim pod dwiema postaciami, dlatego naczynia te były znacznie większe niż obecnie. W różnych okresach kielich przybierał różne charakterystyczne kształty i misterne ozdoby, co związane było z wyjątkową czcią, wynikającą z jego przeznaczenia. Duża początkowo patena służyła do składania na niej chleba przeznaczonego do przeistoczenia i łamania dla rozdawania go wiernym. Z kielichem i pateną łączą się: ampułki, korporał, puryfikaterz oraz palka.
Kolory w liturgii – w różnych obrzędach kulturowych, z reguły nie miały charakteru przypadkowego, lecz miały zazwyczaj określone znaczenie. Podobnie było w liturgii Kościoła, gdzie wprowadzenie różnych kolorów opierało się na ich wymowie symbolicznej, powszechnie znanej i przyjmowanej. Pierwsze ślady reguł liturgicznych odnoszących się do kolorów, pochodzą z IX wieku. W XII wieku w Rzymie ustalił się pewien zestaw kolorów liturgicznych. Na początku XIII wieku zestaw ten opisał papież Innocenty III (+1216 rok). Od tego czasu nie było większych zmian w doborze kolorów liturgicznych. Potwierdził je również mszał św. Piusa V (+1572 rok).
W tradycji kolory miały następujące znaczenie:
1. Kolor biały – symbol światła, czystości, niewinności, radości, świątecznego nastroju.
2. Kolor czerwony – znak krwi, walki, męczeństwa, a także ognistych języków, pod postacią których Duch Św. zstąpił na apostołów
3. Kolor zielony – symbol nadziei, odrodzenia, młodości i sprawiedliwości.
4. Kolor fioletowy – symbol żałoby i pokuty, skruchy, pokory, a ponadto godność (fiolety biskupa, prałata, kanonika).
5. Kolor różowy – kolor radości w okresie pokuty.
W najnowszym, obecnie używanym, mszale Pawła VI czytamy (nr 307,308):
„Rozmaitość kolorów szat liturgicznych ma uzewnętrzniać charakter sprawowanych misteriów wiary, a także ideę rozwoju życia chrześcijańskiego w ciągu roku liturgicznego.
Co do koloru szat liturgicznych należy zachować tradycję, a mianowicie:
1. Koloru białego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Wielkanocnego i Narodzenia Pańskiego, w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia).
2. Koloru czerwonego używa się w niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w Mszach ku czci Męki Pańskiej, w główne święta Apostołów i Ewangelistów i dni Świętych Męczenników.
3. Koloru zielonego używa się w Oficjach i Mszach Okresu Zwykłego.
4. Koloru fioletowego używa się w okresie Adwentu i Wielkiego Postu. Można go również stosować w Oficjach i Mszach za zmarłych.
5. Koloru czarnego można używać w Mszy za zmarłych.
6. Koloru różowego można użyć w niedzielę Gaudete (3 Adwentu) i w niedzielę Laetare (4 Wielkiego Postu). Konferencje Episkopatu mogą ustalić i przedstawić Stolicy Apostolskiej inne zasady, które by lepiej odpowiadały potrzebom i duchowi poszczególnych narodów”.
Komża – jest skróconą albą o szerokich rękawach. Najpierw używano jej na chórze, czyli podczas wspólnego odmawiania modlitw kanonicznych, a od XIV wieku także do tych wszystkich funkcji liturgicznych, dla których nie była wyraźnie przypisana. Symbolika komży jest taka sama, co alby, a więc oznacza czystość duszy.
Konfesjonał – miejsce sprawowania Sakramentu Pokuty.
Korporał – Na ołtarzu nakrytym obrusem rozkłada się korporał lniany, o wymiarach 50 x 50 cm. Na nim dopiero stawia się kielich i kładzie patenę.
Ministrant – członek ludu Bożego, który w czasie sprawowania liturgicznych obrzędów spełnia posługę pomocniczą w sposób określony przepisami Kościoła.
Monstrancja – jest naczyniem liturgicznym, służącym do wystawiania Najświętszego Sakramentu w celu adorowania Go i noszenia podczas procesji. Monstrancja pojawiła się w XIV wieku w związku z rozwojem kultu eucharystycznego. W początkach miała ona kształt wieży lub fasady kościelnej, z dodanymi figurkami. Była mała i najczęściej wykonana z drewna. W okresie baroku monstrancja przyjęła większe rozmiary. Kształtem zaś upodobniła się do słońca z rozchodzącymi się promieniami. Najświętszą Hostię przeznaczoną do monstrancji przechowuje się w małej puszce zwanej kustodią. Uchwyt, który przytrzymuje Hostię nazywa się luną lub melchizedekiem.
Odpust parafialny – uroczystość, w której parafia w sposób szczególny czci swego Patrona.
Ołtarz – stół, na którym składa się Najświętszą Ofiarę i przy którym rozdziela się Ciało Pańskie.
Ornat – powstał z wierzchniej szaty rzymskiej, która była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko małym otworem na głowę. Ornatu używano przy wszystkich czynnościach kapłańskich. Od XIII wieku zaczęto go obcinać z boków, by nie krępował ruchów rąk, aż w XVII wieku pozostały już tylko dwa płaty materiału, z przodu i z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi haftami. Na plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol Ofiary krzyżowej Chrystusa i równocześnie symbol ciężaru służby Bożej. Obecnie wraca się do ornatu obszernego, odznaczającego się szlachetną prostotą i estetycznym wyglądem. Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za symbol miłości przykrywającej grzechy (1 P 4, 8). Kolor ornatu jest uzależniony od okresu liturgicznego lub Mszy Świętej.
Palka – podwójny czworobok lniany, usztywniony przez włożenie kartonu pomiędzy podwójne płótno. Służy ona nakrywaniu kielicha.
Paschał – świeca symbolizująca Zmartwychwstałego Chrystusa.
Patena – naczynie, na którym składa się w czasie Mszy św. chleb do konsekracji.
Prezbiterium – część kościoła, w której znajduję się ołtarz główny.
Procesja – uroczysty pochód religijny połączony ze śpiewem.
Puryfikaterz – jest ręczniczkiem, którym wyciera się kielich po wypłukaniu go wodą (puryfikacją).
Puszka – należy do naczyń liturgicznych związanych z Eucharystią. Służy do przechowywania komunikantów. W okresie baroku przybrała kształt zamykanego pucharu i w tej formie jest używana do dziś. Na puszkę zakłada się sukienkę, jako znak czci dla Najświętszego Sakramentu. Sukienka ta obowiązuje od 1614 roku, przepisane prze Rytuał Rzymski.
Relikwiarz – ozdobne naczynie, w którym przechowuje się relikwie.
Responsorium – powtarzane wersety psalmu stanowiące odpowiedź człowieka na słowo Boże.
Sanctissimum – łacińska nazwa Najświętszego Sakramentu.
Służba Liturgiczna – zespół ludzi, którzy w czasie sprawowania liturgicznych obrzędów spełniają posługę w sposób określony przez Kościół.
Stuła – jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszą stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia ukośnie do prawego boku i tam ją spina. Stuła wywodzi się z insygniów urzędników państwowych, noszona przez nich w starożytności. Była oznaką ich urzędu i godności. W liturgii stuła również symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje także godność chrześcijańską, szatę godową wszystkich powołanych do nieśmiertelnego królowania z Panem Bogiem w niebie. Kolor stuły jest uzależniony od charakteru okresu liturgicznego lub Mszy Świętej.
Szaty liturgiczne – W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość szat jest znakiem zewnętrznym różnych funkcji, wynikających z różnych stopni święceń i posług liturgicznych. Ogólne wprowadzenie do mszału tak o tym mówi: „Szatą liturgiczną wspólną dla duchownych i ministrantów wszystkich stopni jest alba, przepasana w biodrach paskiem (cingulum), jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że przylega do ciała nawet bez paska. Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed nałożeniem alby należy włożyć humerał. Albę można zastąpić komżą, ale nie wtedy, gdy się wkłada ornat lub dalmatykę lub gdy zamiast ornatu czy dalmatyki nakłada się samą stułę” (nr 298). Średniowieczna symbolika szukała związków szat liturgicznych z osobą Jezusa Chrystusa, bądź też z Mszą Świętą. Od XI wieku do modlitw odmawianych przy wkładaniu szat liturgicznych weszła symbolika o charakterze moralnym. W szatach tych symbolika widzi cnoty, jakimi odznaczać się mają ci, którzy je noszą.
Świątynia – miejsce, gdzie Bóg jest szczególnie obecny i czczony.
Tabernakulum – miejsce w kościele, w którym przechowuje się Najświętszy Sakrament.
Wino – w starożytności należało do artykułów koniecznych do życia, jak chleb i woda. Chleb i wino z jednej strony symbolizują człowieka, jego pracę i trud wkładany w ich produkcję, a z drugiej strony symbolizują Chrystusa, który zapowiadając ustanowienie Eucharystii, nazwał siebie chlebem żywym (J 6, 48) i winnym szczepem z tkwiącymi w nim licznymi gałązkami (J 15, 1), symbolizującymi zjednoczenie wiernych z Chrystusem i jego udział w Jego Bóstwie.
Woda święcona – woda pobłogosławiona przez kapłana przeznaczona do czynności religijnych.
