Biografia
Karol Wojtyła urodził się 18 maja 1920 roku w Wadowicach. Od śmierci matki w roku 1929 wychowuje go ojciec – emerytowany oficer, “dżentelmen starej daty”. Karol, nazywany Lolkiem, jest najlepszym uczniem w mieście, sportowcem i aktorem amatorem.
Po przenosinach do Krakowa rozpoczyna studia na polonistyce na Uniwersytecie Jagiellońskim; przerywa je wybuch wojny. Jest aktorem tajnego Teatru Rapsodycznego, pracuje jako robotnik w kamieniołomie i fabryce chemicznej. W latach 1942-45 jako seminarzysta uczestniczy w tajnych kompletach Wydziału Teologicznego UJ.
1 listopada 1946 roku otrzymuje święcenia kapłańskie od arcybiskupa Adama Sapiehy. Studiuje teologię w Rzymie, a po powrocie do kraju zostaje wikariuszem w Niegowici i w Krakowie, potem prefektem i duszpasterzem akademickim. W 1948 roku otrzymuje stopień doktora, w roku 1953 habilituje się. W 1954 roku, po zlikwidowaniu Wydziału Teologicznego UJ, rozpoczyna wykłady z etyki filozoficznej na KUL-u. Dużo publikuje. Debiutuje w 1949 roku na łamach ,,Tygodnika Powszechnego” tekstem o francuskich księżach-robotnikach.
Publikuje m.in. Miłość i odpowiedzialność, Osobę i czyn, dramaty Brat naszego Boga, Przed sklepem jubilera, a także wiersze – pod pseudonimem Andrzej Jawień, gdyż kardynał Sapieha uznał, że księdzu nie przystoi pisać wierszy pod swoim nazwiskiem.
W 1958 roku Karol Wojtyła zostaje krakowskim biskupem pomocniczym, a w roku 1964 – arcybiskupem. Uczestniczy w soborze watykańskim II (1962-65). W 1967 roku otrzymuje nominację kardynalską, ale nadal zachowuje się niekonwencjonalnie: jeździ na nartach, pływa kajakiem, wakacje spędza ze świeckimi. W drugiej połowie lat 70. zbliża się do środowisk opozycyjnych.
We wrześniu 1978 roku umiera Jan Paweł I. 16 października 1978 roku Karol Wojtyła zostaje wybrany na papieża (po raz pierwszy od 456 lat nie zostaje nim Włoch), przybiera imię Jan Paweł II i wbrew zwyczajowi przemawia do tłumu na placu św. Piotra “w naszym języku włoskim”. Podczas inauguracji pontyfikatu wygłasza przesłanie: “Nie lękajcie się! Otwórzcie drzwi Chrystusowi!“.
W marcu 1979 roku Jan Paweł II ogłasza Redemptor hominis (O Chrystusie – Odkupicielu człowieka), pierwszą w dziejach encyklikę poświęconą chrześcijańskiej antropologii.
W czerwcu tego roku odbywa pierwszą podróż do Polski, gdzie – jak pisze George Weigel w Świadku nadziei – “wywołuje rewolucję świadomości, która ostatecznie bez użycia przemocy powoduje upadek imperium sowieckiego w środkowowschodniej Europie”.
13 maja 1981 roku Papież zostaje postrzelony przez tureckiego zamachowca Mehmeta Ali Agcę – niemal cudem unika śmierci, co później komentuje słowami: “Czyjaś ręka strzelała, ale Inna Ręka prowadziła kulę“. W 1983 roku Papież odwiedza zamachowca w więzieniu.
W sierpniu 1985 roku Jan Paweł II przemawia do 80 tys. młodych muzułmanów w Casablance, w kwietniu 1986 roku jako pierwszy w historii zwierzchnik Kościoła rzymskokatolickiego odwiedza synagogę w Rzymie. Z jego inicjatywy w Asyżu odbywa się w 1986 roku Światowy Dzień Modlitw o Pokój, w którym uczestniczą przedstawiciele niemal wszystkich religii świata. Papież próbuje zbliżyć też do siebie chrześcijan różnych wyznań – ogłasza list z okazji 500. rocznicy urodzin Marcina Lutra (1983), spotyka się z patriarchą Konstatynopola, składa wizytę w katedrze Canterbury i w rzymskim zborze ewangelickim.
W 1991 roku Papież apeluje o pokój w Zatoce Perskiej, a potem na Bałkanach. Przemawiając w 1995 roku w siedzibie ONZ, broni uniwersalności praw człowieka i wzywa Narody Zjednoczone, by podjęły “ryzyko solidarności, a tym samym ryzyko pokoju“.
W 1994 roku ukazuje się książka “Przekroczyć próg nadziei“, światowy bestseller przetłumaczony na 40 języków. W 1998 roku powstaje trzynasta encyklika Jana Pawła II – Fides et ratio (Wiara i rozum).
W latach 1997-99 Papież odbywa kolejne historyczne pielgrzymki – do Sarajewa, na Kubę i do Rumunii, gdzie spotyka się z patriarchą Teoktystem.
Podczas Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 Papież dokonuje rachunku sumienia Kościoła i prosi Boga o wybaczenie jego win; odbywa też podróż do Ziemi Świętej – Jordanii, Betlejem, Jerozolimy (historyczna wizyta w Instytucie Pamięci Narodowej Yad Vashem i modlitwa przy Ścianie Płaczu).
Rok 2001 przynosi kolejną ważną wizytę – do Grecji i Syrii, a także na Ukrainę.
Ważnym wydarzeniem roku 2002 były dla Papieża niewątpliwie XVII Światowe Dni Młodzieży oraz późniejsze pielgrzymki do Gwatemali i Meksyku.
9497 dni pontyfikatu
Jan Paweł II jest papieżem o trzecim pod względem długości pontyfikacie. Na Stolicy Piotrowej zasiadał przez 9497 dni, licząc od dnia wyboru 16 października 1978 roku.
Najdłużej panującym papieżem był święty Piotr – od ustanowienia przez Chrystusa głową Kościoła w roku 30 do męczeńskiej śmierci, datowanej na rok 64 bądź 67.
Drugie miejsce zajmuje błogosławiony Pius IX, którego pontyfikat trwał od 16 czerwca 1846 roku do 7 lutego 1878 roku – czyli 31 lat, 7 miesięcy i 22 dni. Pius IX był bezpośrednim poprzednikiem Leona XIII.
Kalendarium pontyfikatu
2005
1 I – XXXVIII Światowy Dzień Pokoju, motto orędzia: Nie daj się zwyciężać złu, ale zło dobrem zwyciężaj;
4 I – audiencja dla piłkarzy, sympatyków i działaczy ulubionego klubu Papieża – Cracovii;
31 I ok. godz. 23. – Jan Paweł II został przewieziony do kliniki Gemelli z objawami silnego zapalenia tchawicy i krtani;
31 I – 10 II – pobyt w poliklinice Gemelli;
13 II – śmierć s. Łucji dos Santos – ostatniej wizjonerki z Fatimy;
23 II – ukazuje się włoski przekład książki „Pamięć i tożsamość”;
24 II – Jan Paweł II po raz pierwszy od początku pontyfikatu nie uczestniczy w konsystorzu; nawrót kłopotów z oddychaniem, przed 22. Papież trafia znowu do kliniki Gemelli, gdzie przechodzi zabieg tracheotomii;
24 II – 13 III – kolejny pobyt w poliklinice Gemelli;
27 II – Papież pojawia się w oknie kliniki Gemelli podczas modlitwy na Anioł Pański;
9 III – audiencja w szpitalu dla Henryka Woźniakowskiego – prezesa wydawnictwa Znak; Jan Paweł II z okna kliniki błogosławi wiernych;
13 III – Papież powraca do Watykanu, krótko przed wyjściem ze szpitala po raz ostatni przemawia do wiernych;
14 III – polska premiera książki „Pamięć i tożsamość” wydanej przez Znak;
20 III – Papież nie przewodniczy Mszy w Niedzielę Palmową, ale po zakończeniu w milczeniu błogosławi wiernych z okna swojego apartamentu;
25 III – Droga Krzyżowa w Koloseum – po raz pierwszy od początku pontyfikatu bez udziału Jana Pawła II, ale w jego obecności na telebimie;
27 III – milczące wielkanocne Urbi et Orbi z okna Pałacu Apostolskiego;
30 III – informacja o wprowadzeniu sondy nosowo-żołądkowej do organizmu Papieża;
31 III ok. godz. 22.45 – komunikat o gwałtownym pogorszeniu stanu zdrowia Jana Pawła II, informacja o infekcji dróg moczowych Papieża;
1 – 2 IV – trwa walka o życie Jana Pawła II; informacje o zawale serca, spadku ciśnienia krwi, osłabionym oddechu Papieża; Papież odmawia przewiezienia do kliniki Gemelli.
2 IV – Jan Paweł II o godzinie 21.37 zmarł w Watykanie.
2004
1 I – XXXVII Światowy Dzień Pokoju, orędzie Wychowanie do pokoju;
25 I – występ polskich tancerzy break dance przed Papieżem podczas audiencji dla Fundacji Centrum Twórczości Narodowej;
27 I – audiencja dla wiceprezydenta USA Dicka Cheney’a;
10 II – francuski parlament zakazał noszenia w szkołach publicznych „ostentacyjnych” symboli religijnych, m.in. krzyży, chust;
11 II – niezapowiedziana wizyta Jana Pawła II w klasztorze Mater Ecclesia zakonnic kontemplacyjnych w Watykanie;
25 II – premiera kontrowersyjnego filmu „Pasja”;
27 II – raport amerykańskiego Episkopatu Natura i skala problemu seksualnych nadużyć duchownych wobec młodocianych w USA;
11 III – zamachy terrorystyczne w Madrycie;
18 III – wybór abp Józefa Michalika na przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski;
24 III – wręczenie Janowi Pawłowi II w Watykanie nadzwyczajnej Międzynarodowej Nagrody Karola Wielkiego (przyznawanej przez władze Akwizgranu);
4 IV – odprawiona w Niedzielę Palmową Msza z okazji 19. Światowego Dnia Młodzieży;
23 IV – dokument Redemptionis Sacramentum („Sakrament Zbawienia”) – nowa instrukcja o liturgii;
1 V – przystąpienie Polski do Unii Europejskiej;
16 V – kanonizacja sześciorga błogosławionych w tym Joanny Beretty Molli – włoskiej lekarki, która zmarła po urodzeniu czwartego dziecka odmówiwszy leczenia wcześniej rozpoznanego raka macicy;
18 V – premiera książki Wstańcie, chodźmy!; audiencja dla prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego;
4 VI – audiencja dla prezydenta USA George’a W. Busha;
5-6 VI – pielgrzymka do Szwajcarii;
29 VI – spotkanie z honorowym zwierzchnikiem prawosławia, Ekumenicznym Patriarchą Konstantynopola Bartłomiejem I;
31 VII – list do biskupów Kościoła katolickiego o „współdziałaniu mężczyzny i kobiety w Kościele i świecie”;
14-15 VIII – pielgrzymka do Lourdes – ostatnia 104. podróż zagraniczna Jana Pawła II;
28 VIII – uroczystość przekazania ikony Matki Boskiej Kazańskiej zwierzchnikowi Kościoła prawosławnego w Rosji patriarsze Aleksemu II w Moskwie;
5 IX – pielgrzymka do Loreto, beatyfikacja trojga działaczy Akcji Katolickiej;
3 X – ogłoszenie pięciorga nowych błogosławionych, w tym niemieckiej wizjonerki i stygmatyczki Anny Katarzyny Emmerich;
8 X – list apostolski Mane nobiscum Domine („Zostań z nami, Panie”); audiencja dla premiera Marka Belki.
4 XI – audiencja dla tymczasowego premiera Iraku Ijada Allawiego;
27 XI – przekazanie przez Papieża relikwii świętych Grzegorza z Nazjanzu i Jana Chryzostoma partiarchatowi Konstantynopola;
8 XII – uroczystości 150-lecia ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu;
26 XII – tragedia tsunami w Azji Południowo-Wschodniej;
2003
11 – 14 IX – podróż Jana Pawła II na Słowację (beatyfikacja dwojga męczenników czasów komunistycznych: bp Vasila Hopko i s. Zdenki Schelingovej);
7 X – wizyta w sanktuarium maryjnym w Pompejach na zakończenie Roku Różańca;
10 X – spotkanie z uczestnikami Zgromadzenia Parlamentarnego Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).
15 – 18 X – uroczystości jubileuszu 25-lecia pontyfikatu Jana Pawła II;
16 X – beatyfikacja Matki Teresy z Kalkuty; adoracja „Pastorem gregis” o roli biskupów w Kościele; Msza jubileuszowa na Placu św. Piotra;
21 X – konsystorz na Placu św. Piotra (Papież mianował 32 kardynałów w tym jednego in pectore – bez ujawnienia nazwiska);
5 XI – spotkanie z Władimirem Putinem w Bibliotece Papieskiej (przyniesiono ikonę Matki Boskiej Kazańskiej);
11 XI – spotkanie z pielgrzymką NSZZ „Solidarność”;
20 XI – zamachy terrorystyczne w Stambule;
29 XII – zamordowanie w Burundi nuncjusza apostolskiego abp Michaela Courtneya;
2002
1 I – Orędzie z okazji XXXV Światowego Dnia Pokoju Nie ma pokoju bez sprawiedliwości, nie ma sprawiedliwości bez przebaczenia.
24 I – Dzień modlitw o pokój (w Asyżu Jan Paweł II spotkał się z przywódcami religijnymi świata).
28 I – Audiencja dla pracowników Roty Rzymskiej, odpowiedzialnej za sądownictwo kościelne (Papież wezwał katolickich pracowników świeckiego wymiaru sprawiedliwości do unikania wszelkich działań sprzyjających rozwodom).
11 II – Ustanowienie struktur kościelnych w Rosji (dotychczasowe administratury apostolskie podniesiono do rangi diecezji, co wywołało falę protestów w rosyjskim Kościele prawosławnym).
28 III – Przyjęcie rezygnacji z urzędu metropolity poznańskiego arcybiskupa Juliusza Paetza, oskarżonego przez dziennik “Rzeczpospolita” (z 23 lutego) o molestowanie kleryków i młodych księży.
9 IV – Dyrektorium watykańskiej Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów na temat pobożności ludowej.
23-24 IV – Spotkanie Jana Pawła II z biskupami USA w Watykanie w związku z kryzysem wywołanym ujawnieniem przypadków pedofilii wśród amerykańskich księży.
2 V – List apostolski Jana Pawła II Misericordia Dei o niektórych aspektach sprawowania sakramentu pokuty.
8 V – List Jana Pawła II do prezydenta Rosji Władimira Putina w sprawie wydalenia z tego kraju 18 kwietnia biskupa Jerzego Mazura.
22-23 V – Podróż do Azerbejdżanu.
23-25 V – Podróż do Bułgarii (beatyfikacja trzech zakonników – pasjonistów, męczenników komunizmu).
16 VI – Kanonizacja w Rzymie bł. ojca Pio (1887-1968), włoskiego kapucyna, stygmatyka.
29 VI – Uznanie przez Watykan statutu Drogi Neokatechumenalnej (wcześniej krytykowanej przez niektórych hierarchów).
23-29 VII – Podróż do Kanady (w Toronto Jan Paweł II przewodniczy XVII Światowym Dniom Młodzieży).
29-30 VII – Podróż do Gwatemali.
30 VII – 1 VIII – Podróż do Meksyku (kanonizacja Indianina Juana Diego, żyjącego na przełomie XV i XVI wieku, któremu – jak głoszą podania – ukazała się Matka Boża, co dało początek jednemu z najliczniej w świecie odwiedzanych sanktuariów – Matki Bożej z Guadalupe oraz beatyfikacja dwóch innych Indian, żyjących w XVII wieku, męczenników za wiarę).
5 VIII – Ekskomunika, czyli wykluczenie z Kościoła katolickiego, siedmiu kobiet (czterech Niemek, dwóch Austriaczek i jednej Amerykanki), które 29 czerwca otrzymały święcenia kapłańskie z rąk samozwańczego arcybiskupa argentyńskiego Romulo Antonio Braschiego.
16-19 VIII – Ósma podróż do Polski (Kraków – w sanktuarium w Łagiewnikach Papież zawierzył świat Bożemu Miłosierdzia, na Błoniach odprawił Mszę św. z udziałem 2,5 mln wiernych, podczas której beatyfikował czterech świadków miłosierdzia: abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, ks. Jana Balickiego, o. Jana Beyzyma oraz s. Sancję Szymkowiak; Kalwaria Zebrzydowska).
4 X – Nieszpory ekumeniczne w Bazylice św. Piotra z okazji 700-lecia urodzin św. Brygidy Szwedzkiej z udziałem biskupów prawosławnych i luterańskich.
6 X – Kanonizacja Josemarii Escrivy de Balaguera, założyciela Opus Dei.
16 X – List apostolski Rosarium Virginis Mariae, w którym Papież ogłosił Rok Różańca oraz zaproponował uzupełnienie trzech dotychczasowych części różańca o tajemnice światła (chrzest Jezusa w Jordanie, objawienie siebie na weselu w Kanie Galilejskiej, głoszenie Królestwa i wzywanie do nawrócenia, przemienienie na Górze Tabor oraz ustanowienie Eucharystii).
14 XI – Wizyta Papieże we włoskim parlamencie.
2001
1 I – Orędzie z okazji XXXIV Światowego Dnia Pokoju Dialog między kulturami drogą do cywilizacji miłości i pokoju.
6 I – Zakończenie uroczystości Wielkiego Jubileuszu Roku 2000, zamknięcie Drzwi Świętych w bazylice św. Piotra.
21 II – Konsystorz, podczas którego Papież mianował 44 nowych kardynałów (najwięcej w historii Kościoła), w tym dwóch Polaków: Zenona Grocholewskiego, prefekta Kongregacji Wychowania Katolickiego, oraz Mariana Jaworskiego, arcybiskupa Lwowa obrządku łacińskiego.
11 III – Największa w historii Kościoła beatyfikacja (Papież wyniósł na ołtarze 233 męczenników wojny domowej w Hiszpanii z lat 1936-1939).
4-9 V – Pielgrzymka śladami św. Pawła Apostoła (Grecja, Syria, Malta).
21-23 V – Nadzwyczajny konsystorz o perspektywach Kościoła w trzecim tysiącleciu.
25-30 V – Spotkanie przedstawicieli Światowej Rady Kościołów (skupiającej wspólnoty protestanckie) i Stolicy Apostolskiej w Irlandii Północnej.
23-27 VI – Podróż na Ukrainę (Kijów, Lwów – beatyfikacja 28 grekokatolików, w większości męczenników z okresu komunizmu).
30 VI – Rehabilitacja włoskiego teologa-reformatora Antonio Rosminiego (1797-1855) – w opublikowanej za zgodą Jana Pawła II nocie kard. Joseph Ratzinger stwierdził, że potępione przez Kościół, a przypisywane Rosminiemu 40 tez nie należały do autentycznej myśli włoskiego teologa.
7 VIII – Prywatna rozmowa Papieża z abp Emmanuelem Milingo, zambijskim egzorcystą i hierarchą Kościoła katolickiego, który poślubiając Koreankę Marię Sung podczas ceremonii masowych zaślubin w sekcie Moona zaciągnął na siebie groźbę ekskomuniki (kilka dni po rozmowie Milingo wyrzekł się małżeństwa oraz kontaktu z sektą i udał się odprawić rekolekcje pokutne w publicznie nieznanym miejscu).
11 IX – Telegram kondolencyjny Jana Pawła II do prezydenta USA George’a W. Busha wyrażający solidarność Kościoła po zamachu na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie.
22-25 IX – Podróż do Kazachstanu.
25-27 IX – Podróż do Armenii.
30 IX – 27 X – X Zgromadzenie Zwyczajne Synodu Biskupów w Rzymie (poświęcone posłudze biskupiej).
14 XII – Dzień postu w intencji pokoju (ogłoszony przez Papieża po ataku terrorystycznym na Stany Zjednoczone).
2000
1 I – Orędzie z okazji XXXIII Światowego Dnia Pokoju Pokój na ziemi ludziom, których Bóg miłuje.
2 I – Światowe spotkanie dzieci z Janem Pawłem II na placu św. Piotra w ramach Jubileuszu Dzieci.
18 I – Otwarcie Drzwi Świętych w ostatniej, czwartej bazylice większej Rzymu (św. Pawła za Murami) oraz przewodnictwo nabożeństwu ekumenicznemu wraz anglikańskim arcybiskupem Canterbury Georgem Careyem i prawosławnym metropolitą Atanazym na rozpoczęcie Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan.
24-26 II – Podróż do Egiptu (wizyta na górze Synaj).
5 III – Beatyfikacja 11 polskich nazaretanek, męczennic z Nowogródka z 1943 r.
7 III – Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej Pamięć i pojednanie na temat różnych aspektów prośby o przebaczenie za grzechy Kościoła w przeszłości.
12 III – Obchody Dnia Przebaczenia w Kościele (podczas nabożeństwa w bazylice św. Piotra Jan Paweł II oraz kardynałowie i biskupi prosili różne grupy ludzi – m.in. Żydów, kobiety, ludy tubylcze – o wybaczenie grzechów, jakie Kościół popełnił wobec nich w ciągu wieków, a także w dziedzinie praw człowieka i wolności religijnej).
20-26 III – Podróż do Ziemi Świętej (do Jordanii i Izraela).
30 IV – Kanonizacja bł. s. Faustyny Kowalskiej i ustanowienie uroczystości Miłosierdzia Bożego.
7 V – W rzymskim Koloseum Ekumeniczne Wspomnienie Świadków Wiary XX Wieku.
12-13 V – Podróż do Portugalii (w Fatimie beatyfikacja dwojga pastuszków: Franciszka i Hiacynty, którym w 1917 r. objawiła się Matka Boża).
18 V – Obchody 80. urodzin Jana Pawła II.
13 VI -Ułaskawienie Mehmeta Ali Agcy, terrorysty tureckiego, który za dokonanie zamachu na Papieża w 1981 roku skazany został przez sąd włoski na dożywotnie więzienie, przez prezydenta Włoch Carlo Azeglio Ciampiego.
15 VI – Obiad z 200 ubogimi i bezdomnymi w atrium Auli Pawła VI.
24 VI – Deklaracja Papieskiej Rady ds. Interpretacji Tekstów Prawnych w sprawie niemożności korzystania z sakramentów osób rozwiedzionych i żyjących w nowych związkach.
26 VI – W Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej prefekt Kongregacji Nauki Wiary kardynał Joseph Ratzinger przedstawił tekst i komentarz do tzw. trzeciej tajemnicy fatimskiej.
6-8 VII – Narodowa Pielgrzymka Polaków.
9 VII – Msza dla grupy więźniów w rzymskim zakładzie karnym Regina Coeli.
6 VIII – Deklaracja Kongregacji Nauki Wiary Dominus Iesus, o jedyności i powszechności zbawczej Jezusa Chrystusa i Kościoła.
15-20 VIII – Światowe Dni Młodzieży w Rzymie (ponad milion uczestników).
3 IX – Beatyfikacja Piusa IX i Jana XXIII.
1 X – Kanonizacja 120 męczenników chińskich z XVIII, XIX i XX wieku.
14-15 X – Jubileusz Rodzin z udziałem ok. 250 tys. osób z całego świata.
31 X – Ogłoszenie św. Tomasza Morusa patronem rządzących i polityków.
25-31 XI – Światowy Kongres Apostolstwa Świeckich w Rzymie pod hasłem ,,Świadkowie Chrystusa w trzecim tysiącleciu”.
1999
1 I – Orędzie z okazji XXXII Światowego Dnia Pokoju Poszanowanie praw człowieka warunkiem prawdziwego pokoju.
22-26 I – Podróż do Meksyku (ogłoszenie posynodalnej adhortacji apostolskiej dla Kościoła w Ameryce Ecclesia in America) i USA.
13 II – Audiencja dla zwierzchnika Kościoła anglikańskiego arcybiskupa Canterbury George’a Carreya.
4 IV – Papieski list do artystów.
2 V – Beatyfikacja ojca Pio (1887-1968), włoskiego kapucyna, stygmatyka.
7-9 V – Podróż do Rumunii (po raz pierwszy Jan Paweł II odwiedził kraj, którego ludność w większości wyznaje prawosławie).
5-17 VI – Siódma podróż do Polski (Gdańsk, Pelplin, Elbląg, Licheń, Bydgoszcz, Toruń – beatyfikacja ks. Stefana Wincentego Frelichowskiego (1913-1945), więźnia niemieckich obozów koncentracyjnych, który zmarł, niosąc pomoc duszpasterską chorym na tyfus więźniom, Ełk, Wigry, Leszczewo – Jan Paweł II niespodziewanie odwiedził rodzinę państwa Milewskich, ubogich rolników, Studzieniczna, Siedlce, Drohiczyn, Warszawa – po raz pierwszy Papież przemawiał na forum krajowego parlamentu, modlił się także na Umschlagplatzu, skąd hitlerowcy wywozili Żydów do obozu zagłady w Treblince, oraz beatyfikował: Edmunda Bojanowskiego (1814-1871), świeckiego działacza katolickiego, opiekuna chorych, Reginę Protmann (1552-1613), założycielkę Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny, i 108 polskich męczenników II wojny światowej, Sandomierz, Zamość, Radzymin, Łowicz, Sosnowiec, Kraków – z powodu infekcji wirusowej Papieża mszę na Błoniach odprawił kardynał Sodano, Stary Sącz – kanonizacja bł. Kingi (1234-1292), żony Bolesława Wstydliwego, fundatorki klasztoru Klarysek w Starym Sączu, Wadowice, Gliwice, Częstochowa).
29 VI – List o pielgrzymowaniu do miejsc związanych z historią zbawienia.
21 VII – Opublikowanie kompendium dla spowiedników Moralność małżeńska a sakrament pokuty, opracowanego przez Papieską Radę ds. Rodziny.
19 IX – Podróż do Słowenii.
1-24 X – Specjalne Zgromadzenie Biskupów poświęcone Europie.
26 X – Papieski list Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku.
31 X – W Augsburgu przewodniczący Papieskiej Rady Popierania Jedności Chrześcijan kardynał Edward Cassidy i przewodniczący Światowej Federacji Luterańskiej pastor Christian Krause podpisali wspólną deklarację w sprawie nauki o usprawiedliwieniu, zamykającą spór teologiczny powstały w czasach reformacji (XVI w.).
5-8 XI – Podróż do Indii (ogłoszenie posynodalnej adhortacji apostolskiej Ecclesia in Asia).
8-9 XI – Podróż do Gruzji.
15 XI – Mianowanie Polaka, arcybiskupa Zenona Grocholewskiego, dotychczasowego prefekta Najwyższego Trybunału Sygnatury Apostolskiej, nowym prefektem Kongregacji Wychowania Katolickiego.
9 XII – Audiencja dla delegacji Światowej Federacji Luterańskiej z jej przewodniczącym pastorem Christianem Krausem na czele.
24 XII – Otwarcie Drzwi Świętych w bazylice św. Piotra, rozpoczynające Wielki Jubileusz Roku 2000.
1998
1 I – Orędzie na XXXI Światowy Dzień Pokoju Sprawiedliwość każdego człowieka źródłem pokoju dla wszystkich.
12-19 I – Audiencja dla I grupy biskupów polskich przybyłych z wizytą ad limina.
18 I – Konsystorz, podczas którego kardynałem został mianowany Polak, arcybiskup Adam Kozłowiecki, jezuita, misjonarz z Zambii.
21-26 I – Podróż na Kubę.
29 I-5 II – Audiencja dla II grupy biskupów polskich przybyłych z wizytą ad limina.
7-14 II – Audiencja dla III grupy biskupów polskich przybyłych z wizytą ad limina.
10 II – Audiencja dla prezydenta Federacji Rosyjskiej Borysa Jelcyna.
23 II – Ratyfikacja konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską.
15 III – Beatyfikacja Wincentego Eugeniusza Bosiłkowa (1900-1952), zamęczonego przez komunistów bułgarskiego biskupa.
16 III – List Komisji ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem Pamiętamy: Refleksje nad szoah.
21-23 III – Podróż do Nigerii.
19 IV-14 V – Synod Biskupów poświęcony Azji.
31 V – List apostolski Dies Domini o świętowaniu niedzieli.
12 VI – Audiencja dla przewodniczącego Autonomii Palestyńskiej Jasira Arafata.
19-21 VI – Podróż do Austrii.
1 VII – List apostolski Ad tuendam fidem, o obowiązku przyjęcia przez wierzących prawd dotyczących wiary i moralności.
2-4 X – Wizyta w Chorwacji – beatyfikacja kardynała Alojzego Stepinaca (1898-1960), męczennika za wiarę i bohatera narodowego Chorwatów, arcybiskupa zagrzebskiego.
11 X – Kanonizacja bł. Edyty Stein (1891-1942), niemieckiej karmelitanki żydowskiego pochodzenia, wybitnego filozofa, zamordowanej w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
11 X – Audiencja dla premiera RP Jerzego Buzka.
14 X – Encyklika Fides et ratio, poświęcona relacji wiary i rozumu.
18 X – Uroczysta msza na placu św. Piotra z okazji obchodów 20. rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II.
22 XI-12 XII – Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów poświęcone Oceanii.
29 XI – Bulla Incarnationis mysterium, ogłaszająca Jubileusz Roku 2000.
30 XI – Przesłanie z okazji 50. rocznicy uchwalenia przez ONZ Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
1997
1 I – Orędzie na XXX Światowy Dzień Pokoju Przebacz, a zaznasz pokoju.
6 I – Orędzie z okazji obchodów I Dnia Życia Konsekrowanego.
7 IV – Audiencja dla prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego.
12-13 IV – Podróż do Sarajewa.
25-27 IV – Podróż do Czech.
10-11 V – Podróż do Libanu.
31 V-10 VI – Szósta podróż do Polski (Wrocław – zakończenie Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, Legnica, Gorzów Wielkopolski, Gniezno – spotkanie z 7 prezydentami państw Europy Środkowej, Poznań, Kalisz, Jasna Góra, Zakopane – beatyfikacja sióstr: Bernardyny Marii Jabłońskiej (1878-1940) ze zgromadzenia założonego przez brata Alberta, działającej w Krakowie w przytulisku dla bezdomnych kobiet, i Marii Karłowskiej (1862-1935), założycielki Zgromadzenia Sióstr Pasterek od Opatrzności Bożej, działającej w Wielkopolsce, Ludźmierz, Kraków – kanonizacja bł. Jadwigi Królowej (1374-1399), księżniczki węgierskiej z rodu Andegawenów, królowej polskiej i fundatorki Wydziału Teologicznego na uniwersytecie w Krakowie, Dukla, Krosno – kanonizacja bł. Jana z Dukli (1414-1484), kapłana z zakonu Bernardynów, działającego we Lwowie).
21-24 VIII – Podróż do Francji (Światowy Dzień Młodzieży w Paryżu).
1 X – Przesłanie z okazji 80. rocznicy ostatniego objawienia Matki Boskiej Fatimskiej Znak na niebie dla naszych czasów.
3-5 X – Podróż do Brazylii (Rio de Janeiro).
19 X – Ogłoszenie św. Teresy od Dzieciątka Jezus Doktorem Kościoła.
26 X – Audiencja dla premiera RP Jerzego Buzka.
9 XI – Beatyfikacja Vilmosa Apora (1892-1945), węgierskiego biskupa Györ, zamordowanego przez radzieckich żołnierzy.
16 XI-12 XII – Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów poświęcone Ameryce.
1996
1 I – Orędzie na XXIX Światowy Dzień Pokoju Zapewnijmy dzieciom przyszłość w pokoju.
5-12 II – Podróż do Ameryki Środkowej i Południowej (Gwatemala, Nikaragua, Salwador, Wenezuela).
25 III – Posynodalna adhortacja apostolska Vita consecrata o życiu zakonnym.
14 IV – Podróż do Tunezji.
17-19 V – Podróż do Słowenii.
21-23 VI – Podróż do Niemiec – w Berlinie beatyfikacja księży: Bernarda Lichtenberga (1875-1943) i Karola Leisnera (1915-1944), zmarłych na skutek prześladowań za sprzeciw wobec nazizmu.
6-7 IX – Podróż na Węgry.
19-22 IX – Podróż do Francji.
6 X – Beatyfikacja: Wincentego Lewoniuka i 12 towarzyszy, męczenników podlaskich, unitów, zabitych przez Kozaków w 1874 r. w obronie wiary podczas prześladowania Kościoła katolickiego przez Rosję carską, oraz matki Marii Marceliny Darowskiej (1827-1911), założycielki Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia NMP, działającej w Rzymie.
6-15 X – Pobyt w poliklinice Gemelli.
22 X – Przesłanie do członków Papieskiej Akademii Nauk Magisterium Kościoła wobec ewolucji.
30 X-10 XI – Obchody 50-lecia kapłaństwa Jana Pawła II.
15 XI – Prezentacja książki Dar i tajemnica w Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej (Jan Paweł II napisał ją z okazji 50. rocznicy swoich święceń kapłańskich).
19 XI – Audiencja dla prezydenta Kuby Fidela Castro.
3 XII – Orędzie do Kościoła w Chinach.
5 XII – Audiencja dla zwierzchnika Kościoła anglikańskiego arcybiskupa Canterbury George’a Careya.
16 XII – Audiencja dla Lecha Wałęsy.
1995
1 I – Orędzie na XXVIII Światowy Dzień Pokoju Kobieta wychowawczynią do życia w pokoju.
6 I – Orędzie na XXIX Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu Kino nośnikiem kultury i wartości.
11-21 I – Podróż na Daleki Wschód (Filipiny – X Światowy Dzień Młodzieży w Manili, Papua-Nowa Gwinea, Australia, Sri Lanca).
25 III – Encyklika Evangelium vitae, o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego.
25 III – List na 400-lecie unii brzeskiej i list na 350-lecie unii użhorodzkiej.
8 V – Przesłanie z okazji 50. rocznicy zakończenia w Europie drugiej wojny światowej.
20-21 V – Podróż do Czech: kanonizacja Jana Sarkandra (1576-1620) ze Skoczowa na Śląsku Cieszyńskim, kapłana zamordowanego w Ołomuńcu podczas wojny husyckiej.
22 V – Nieoficjalna (piąta) wizyta w Polsce: Skoczów, Bielsko-Biała, Żywiec.
25 V – Encyklika Ut unum sint o potrzebie ekumenizmu.
3-4 VI – Podróż do Belgii.
27 VI – Audiencja dla prawosławnego patriarchy ekumenicznego Konstantynopola Bartłomieja I, honorowego zwierzchnika prawosławia.
29 VI – List do kobiet w związku z przygotowywaną w Pekinie IV Światową Konferencją poświęconą kobiecie.
30 VI-3 VII – Podróż do Republiki Słowackiej (w Preszowie hołd złożony męczennikom protestanckim).
2 IX – Audiencja dla przewodniczącego Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jasira Arafata.
14-20 IX – Podróż do Afryki (Kamerun – ogłoszenie posynodalnej adhortacji apostolskiej Ecclesia in Africa o kościele w Afryce, RPA, Kenia).
1 X – Beatyfikacja 110 męczenników rewolucji francuskiej 1789 r. i hiszpańskiej wojny domowej 1936 r.
4-9 X – Podróż do USA.
12 XI – List apostolski na 400-lecie unii brzeskiej.
26 XI-16 XII – Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów, poświęcone Libanowi.
1994
1 I – Orędzie na XXVII Światowy Dzień Pokoju Rodzina źródłem pokoju dla ludzkości.
1 I – Powołanie Papieskiej Akademii Nauk Społecznych.
2 II – List do rodzin z okazji Roku Rodziny.
11 II – Powołanie Papieskiej Akademii Obrony Życia.
19 III – List do głów państw Rodzina należy do dziedzictwa ludzkości.
9 IV – Telegram do biskupów i wiernych Kościoła w Rwandzie w związku z wojną domową w tym kraju.
11 IV-8 V – Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów, poświęcone sytuacji kościoła w Afryce.
14 IV – List do przywódców wszystkich państw świata oraz do Sekretarza Generalnego ONZ w związku z Międzynarodową Konferencją w Kairze nt. zaludnienia i rozwoju Rodzina należy do dziedzictwa ludzkości.
24 IV – Beatyfikacja Joanny Beretty Molla (1922-1962), Włoszki, która odmówiła dokonania aborcji i zmarła podczas porodu.
29 IV-27 V – Pobyt w poliklinice Gemelli.
2 VI – Audiencja dla prezydenta Stanów Zjednoczonych Williama Clintona.
1 VIII – Przesłanie Ojca Świętego w 50. rocznicę Powstania Warszawskiego.
10-11 IX – Podróż do Chorwacji (Zagrzeb).
14 IX – Dokument Kongregacji Nauki Wiary List do biskupów Kościoła katolickiego na temat przyjmowania komunii św. przez wiernych rozwiedzionych, żyjących w nowych związkach.
5-13 IX – Udział delegacji Stolicy Apostolskiej na Międzynarodowej Konferencji na temat Zaludnienia (Kair).
2-29 X – Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów w Rzymie.
8-9 X – Światowe spotkanie rodzin z Janem Pawłem II.
19 X – Prezentacja książki Jana Pawła II Przekroczyć próg nadziei w Mediolanie.
10 XI – List apostolski Tertio millenio adveniente, w związku z przygotowaniem Jubileuszu Roku 2000.
11 XI – Deklaracja chrystologiczna wyjaśniająca trudności teologiczne zaistniałe w czasach Nestoriusza (V w.), podpisana przez papieża Jana Pawła II i patriarchę asyryjskiego Kościoła Wschodu Mara Dinkhę IV.
13 XII – List do dzieci w Roku Rodziny.
1993
1 I – Orędzie na XXVI Światowy Dzień Pokoju Jeżeli pragniesz pokoju, wyjdź naprzeciw ubogim.
9-10 I – Dzień Modlitwy o Pokój w Europie, Asyż.
12 i 15 I – Audiencja dla biskupów polskich przybyłych z wizytą ad limina.
28 I – Audiencja dla delegacji Światowej Ligi Islamskiej.
3-11 II – Podróż do Afryki (Benin, Uganda, Sudan – wizyta u dzieci zarażonych wirusem HIV).
6 II – Ogłoszenie listu poświęconego 500-leciu ewangelizacji Ameryki.
11 II – Obchody I Światowego Dnia Chorego (Lourdes).
20 III – Beatyfikacja Jana Dunsa Szkota (1266-1308), franciszkanina, jednego z najwybitniejszych filozofów średniowiecznych.
16 IV – Audiencja dla sekretarza generalnego ONZ Boutrosa Ghali.
18 IV – Beatyfikacja: ks. Stanisława Kazimierczyka (1433-1489), kapłana zakonu Kanoników Regularnych Laterańskich, żyjącego w Krakowie; matki Marii Angeli Truszkowskiej (1825-1899), Polki, założycielki Zgromadzenia Sióstr św. Feliksa z Kantalicjo (Siostry Felicjanki), oraz siostry Faustyny Kowalskiej (1905-1938) ze Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia.
25 IV – Wizyta w Albanii (Tirana, Szkodra).
16 V – Beatyfikacja Kolumby Gabriel (1858-1926), polskiej benedyktynki, założycielki Zgromadzenia Sióstr Benedyktynek od Miłości.
8 VI – Dokument Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan Dyrektorium w sprawie realizacji zasad i norm dotyczących ekumenizmu.
12-17 VI – Podróż do Hiszpanii.
28 VII – Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską, podpisany przez nuncjusza apostolskiego w Polsce arcybiskupa Józefa Kowalczyka i ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego.
6 VIII – Encyklika Veritatis Splendor, poświęcona niektórym problemom nauczania moralnego Kościoła.
9-16 VIII – Podróż do Ameryki (Jamajka, Meksyk).
12-15 VIII – Obchody VIII Światowego Dnia Młodzieży pod hasłem “Ja przyszedłem po to, aby owce miały życie i miały je w obfitości” w Denver (USA).
4-10 IX – Podróż na Litwę (m.in. nawiedzenie Góry Krzyży), Łotwę i do Estonii.
21 IX – Audiencja dla głównego rabina Izraela Meira Laua.
16 X – Spotkanie z Aleksandrem Sołżenicynem.
1992
1 I – Orędzie na XXV Światowy Dzień Pokoju Wierzący zjednoczeni w budowaniu pokoju.
19-26 II – Podróż do Afryki (Senegal – wizyta w Domu Niewolników na wyspie Gorée, Gambia, Gwinea).
25 III – Reorganizacja struktur diecezji w Polsce.
25 III – Posynodalna adhortacja apostolska Pastores dabo vobis, o formacji kapłanów we współczesnym świecie.
17 V – Beatyfikacja księdza Josemaría Escrivá de Balaguer (1902-1975), hiszpańskiego kapłana, założyciela Opus Dei, stowarzyszenia mającego na celu apostolat świeckich w codziennym życiu zawodowym, i Giuseppiny Bakhita (1869-1947), niewolnicy sudańskiej.
25 V – Audiencja dla zwierzchnika Kościoła anglikańskiego arcybiskupa Canterbury George’a Carreya.
4-10 VI – Podróż do Ameryki Południowej (Angola, Wyspa Świętego Tomasza i Wyspa Książęca).
9 VI – Dokument Kongregacji Nauki Wiary Instrukcja o niektórych aspektach stosowania środków społecznego przekazu w szerzeniu nauki wiary.
12-28 VII – Pobyt w poliklinice Gemelli.
9-14 X – Podróż do Dominikany.
11 X – Konstytucja apostolska Fidei Depositum, ogłoszona z okazji publikacji Katechizmu Kościoła Katolickiego.
20 XII – Wizyta w jadłodajni dla najuboższych w Rzymie.
1991
1 I – Orędzie na XXIV Światowy Dzień Pokoju Jeżeli chcesz pokoju, szanuj sumienie każdego człowieka.
15 I – List do prezydentów USA i Iraku, wzywający do zażegnania niebezpieczeństwa wybuchu konfliktu zbrojnego.
16 I – Przywrócenie hierarchii kościelnej na Ukrainie.
21 I – Przywrócenie ordynariatu polowego w Polsce.
5 II – Audiencja dla prezydenta RP Lecha Wałęsy.
21 III – List do sekretarza generalnego ONZ Javiera Pérez de Cuéllara w sprawie wojny w Zatoce Perskiej.
4-7 IV – Nadzwyczajny konsystorz kardynałów poświęcony zagrożeniom życia ludzkiego i problematyce sekt.
13 IV – Przywrócenie hierarchii kościelnej w ZSRR.
1 V – Encyklika Centesimus annus, w setną rocznicę encykliki Rerum novarum.
10-13 V – Podróż do Portugalii i wizyta w Fatimie.
19 V – List do wszystkich biskupów w sprawie zagrożeń życia ludzkiego.
31 V – List do biskupów na temat stosunków między katolikami a prawosławnymi w nowej sytuacji Europy Środkowej i Wschodniej.
1-9 VI – Czwarta podróż do Polski – część pierwsza (Koszalin, Przemyśl, Rzeszów – beatyfikacja biskupa Sebastiana Józefa Pelczara (1842-1924), biskupa diecezji przemyskiej, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Lubaczów, Kielce, Masłów, Radom, Łomża, Białystok – beatyfikacja Bolesławy Lament (1862-1946), działającej w Mohylewie nad Dnieprem założycielki zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny, Olsztyn, Włocławek, Płock, Warszawa – beatyfikacja o. Rafała Chylińskiego (1694-1741), kapłana z zakonu Franciszkanów, zmarłego podczas epidemii w Krakowie).
13-16 VIII – Czwarta podróż do Polski – część druga (Kraków – beatyfikacja Anieli Salawy (1881-1922), działającej w Krakowie ubogiej służącej oddanej pracy apostolskiej, Jasna Góra – obchody VI Światowego Dnia Młodzieży).
16-20 VIII – Podróż na Węgry.
8 IX – Ogłoszenie dnia modlitwy o pokój w Jugosławii.
12-21 X – Podróż do Brazylii.
23 X – Apel do wspólnoty międzynarodowej o powstrzymanie działań wojennych w Chorwacji.
8 XI – Audiencja dla prezydenta USA George’a Busha.
17 XI – Kanonizacja bł. Rafała Kalinowskiego (1835-1907), inżyniera i powstańca styczniowego, syberyjskiego zesłańca, karmelity.
28 XI-14 XII – Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów, poświęcone Europie.
20 XII – Audiencja dla prezydenta Republiki Rosyjskiej Borysa Jelcyna.
1990
1 I – Orędzie na XXIII Światowy Dzień Pokoju Pokój ze Stworzycielem, pokój ze wszystkim, co stworzone.
25 I-1 II – Podróż do Afryki (Republika Wysp Zielonego Przylądka, Gwinea Bissau, Mali, Burkina Faso, Czad).
15 III – Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy ZSRR a Watykanem.
6 IV – Audiencja dla przewodniczącego Komitetu Wyzwolenia Palestyny Jasira Arafata.
19 IV – Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Czechosłowacją i Watykanem.
21-22 IV – Podróż do Czechosłowacji.
6-14 V – Podróż do Ameryki Południowej (Meksyk, Curaçao).
24 V – Instrukcja Kongregacji Nauki Wiary o powołaniu teologa w Kościele.
25-27 V – Wizyta na Malcie.
1 VI – Audiencja dla przywódcy Tybetu Dalajlamy.
29 VI – List apostolski na 500-lecie ewangelizacji Nowego Świata.
17 VII – Błogosławieństwo Papieża dla Europy ze szczytu Mont Blanc.
1-10 IX – Podróż do Afryki (Malta, Tanzania, Burundi, Rwanda, Wybrzeże Kości Słoniowej).
24 IX – Audiencja dla prezydenta Federacyjnej Republiki Czech i Słowacji Vaclava Havla.
30 IX-28 X – Zwyczajne Zgromadzenie Generalne Synodu Biskupów, poświęcone problematyce formacji kapłanów we współczesnym świecie.
3 X – Życzenia skierowane do prezydenta Richarda von Weizsäckera w dniu zjednoczenia Niemiec.
18 XI – Audiencja dla prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa.
7 XII – Encyklika Redemptoris missio, o stałej aktualności posłania misyjnego.
1989
1 I – Orędzie na XXII Światowy Dzień Pokoju Poszanowanie mniejszości warunkiem pokoju.
6 II – Audiencja dla Andrieja Sacharowa, laureata pokojowej Nagrody Nobla.
11 IV – List do przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski kardynała Józefa Glempa w sprawie nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Stolicą Apostolską i Polską.
20 IV – Audiencja dla delegacji NSZZ “Solidarność” z Lechem Wałęsą.
23 IV – Beatyfikacja matki Marii od Pana Jezusa Dobrego Pasterza (1842-1902), polskiej arystokratki działającej w Rzymie, założycielki Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu.
28 IV-6 V – Podróż do Afryki (Madagaskar, Reunion, Zambia, Malawi).
27 V – Audiencja dla prezydenta Stanów Zjednoczonych George’a Busha.
1-10 VI – Podróż do krajów skandynawskich (Norwegia, Islandia, Finlandia, Dania, Szwecja).
17 VII – Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy PRL a Watykanem.
15 VIII – Adhortacja apostolska Redemptoris custos, o św. Józefie i jego posłannictwie w życiu Chrystusa i Kościoła.
19-20 VIII – Wizyta w Santiago de Compostela w Hiszpanii, związana z obchodami Światowego Dnia Młodzieży, oraz w Oviedo i Covandoga.
26 VIII – List z okazji 50. rocznicy wybuchu II wojny światowej do Konferencji Episkopatu Polski.
26 VIII – Mianowanie księdza Józefa Kowalczyka nuncjuszem apostolskim w Polsce i podniesienie go do godności arcybiskupa.
26 IX – Audiencja dla zwierzchnika Kościoła anglikańskiego arcybiskupa Canterbury Roberta Runcie.
7-13 X – Podróż na Daleki Wschód (Korea Południowa, Indonezja, Mauritius).
15 X – List Kongregacji Nauki Wiary na temat niektórych aspektów medytacji chrześcijańskiej.
20 X – Audiencja dla premiera RP Tadeusza Mazowieckiego.
12 XI – Kanonizacja Alberta Chmielowskiego (1845-1916), powstańca styczniowego i wybitnego malarza działającego w Krakowie, założyciela zgromadzenia zakonnego opiekującego się ubogimi.
1 XII – Audiencja dla przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR Michaiła Gorbaczowa.
1988
1 I – Orędzie na XXI Światowy Dzień Pokoju Wolność religijna warunkiem pokojowego współżycia.
25 I – List apostolski Euntes in mundum, z okazji tysiąclecia chrztu Rusi Kijowskiej.
8 IV – List do kardynała Josepha Ratzingera, prefekta Kongregacji Nauki Wiary, w sprawie Wspólnoty Kapłańskiej Świętego Piusa X arcybiskupa Marcela Lefebvre’a, kwestionującego naukę soboru watykańskiego II.
7-19 V – Podróż do krajów Ameryki Łacińskiej (Urugwaj, Boliwia, Trynidad i Tobago, Peru, Paragwaj).
21 V – Otwarcie schroniska dla ubogich przy Watykanie.
31 V – Orędzie do Zgromadzenia Ogólnego ONZ zebranego na III nadzwyczajnej sesji, poświęconej rozbrojeniu (odczytane 2 czerwca przez sekretarza stanu kardynała Agostino Casaroliego).
14 VI – Spotkanie z Dalajlamą.
19 VI – Kanonizacja 117 wietnamskich męczenników z XVIII i XIX wieku.
23-27 VI – Podróż do Austrii.
28 VI – Konstytucja apostolska Pastor Bonus, o kurii rzymskiej.
2 VII – List apostolski Ecclesia Dei, wykluczający z Kościoła katolickiego arcybiskupa Marcela Lefebvre’a i jego zwolenników.
15 VIII – List apostolski Mulieris dignitatem, z okazji Roku Maryjnego, o godności i powołaniu kobiety.
10-19 IX – Podróż do Afryki (Zimbabwe, Botswana, Lesotho, Suazi, Mozambik).
8-11 X – Podróż do Francji.
16 X – Beatyfikacja o. Honorata Koźmińskiego (1829-1916), polskiego kapucyna, założyciela Zgromadzenia Sióstr św. Feliksa i Sióstr Kapucynek Klauzurowych.
28 X – Światowy Dzień Modlitwy o Pokój w Rzymie w bazylice Matki Bożej na Zatybrzu – z udziałem przedstawicieli 8 wielkich religii świata oraz różnych wyznań chrześcijańskich.
30 XII – Posynodalna adhortacja apostolska Christifideles Laici, o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie 20 lat po soborze watykańskim II.
1987
1 I – Orędzie na XX Światowy Dzień Pokoju Rozwój i solidarność: dwie drogi wiodące do pokoju.
13 I – Audiencja dla gen. Wojciecha Jaruzelskiego.
22 II – Dokument Kongregacji Nauki Wiary Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i o godności jego przekazywania.
25 III – Encyklika Redemptoris Mater, o Błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu pielgrzymującego Kościoła.
31 III-12 IV – Podróż do Ameryki Łacińskiej (Urugwaj, Chile, Argentyna – II Światowy Dzień Młodzieży w Buenos Aires).
31 IV-4 V – Podróż do RFN.
6 VI – Audiencja dla prezydenta Stanów Zjednoczonych Ronalda Reagana.
8-14 VI – Trzecia podróż do Polski (Warszawa, Lublin, Majdanek, Tarnów – beatyfikacja Karoliny Kózki, ubogiej służącej, która poniosła śmierć męczeńską w 1914 r., Kraków, Szczecin, Gdynia, Gdańsk-Westerplatte, Jasna Góra, Łódź, Warszawa – beatyfikacja biskupa Michała Kozala (1893-1943), biskupa włocławskiego, zamordowanego w obozie koncentracyjnym w Dachau).
28 VI – Beatyfikacja Jerzego Matulaitisa-Matulewicza (1871-1927), biskupa wileńskiego, odnowiciela zakonu marianów, założyciela Zgromadzenia Sióstr Ubogich i Zgromadzenia Sióstr Służebnic Jezusa w Eucharystii, Litwina.
10-21 IX – Podróż do Stanów Zjednoczonych i Kanady.
1 X – Inauguracja VII Zwyczajnej Sesji Generalnej Synodu Biskupów, poświęconej powołaniu świeckich w Kościele i w świecie 20 lat po soborze watykańskim II.
4-6 XII – Audiencja dla prawosławnego patriarchy ekumenicznego Konstantynopola Dymitrosa I i podpisanie wspólnej deklaracji.
30 XII – Encyklika Sollicitudo rei socialis, z okazji 20. rocznicy ogłoszenia przez papieża Pawła VI encykliki Populorum progressio, poświęconej problematyce społecznej.
1986
1 I – Orędzie na XIX Światowy Dzień Pokoju Pokój jest wartością, która nie zna podziałów.
25 I – Na zakończenie Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, podczas nabożeństwa ekumenicznego w bazylice Świętego Pawła za Murami, Jan Paweł II zaprosił wyznawców wszystkich religii do udziału we wspólnych modlitwach o pokój w Asyżu.
1-10 II – Podróż do Indii.
22 III – Dokument Kongregacji Nauki Wiary Instrukcja o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu.
13 IV – Wizyta w rzymskiej synagodze i audiencja dla głównego rabina Rzymu.
18 V – Encyklika Dominum et Vivificantem, o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata.
1-8 VII – Podróż do Kolumbii i na Wyspy Świętej Łucji.
1 X – Dokument Kongregacji Nauki Wiary O duszpasterstwie osób homoseksualnych.
4-7 X – Podróż do Francji.
27 X – Światowy Dzień Modlitw o Pokój w Asyżu (z udziałem przedstawicieli 47 wspólnot chrześcijańskich i 13 religii świata).
18 XI-1 XII – Podróż do Azji i Australii z Oceanią (Bangladesz, Singapur, Fidżi, Nowa Zelandia, Australia, Seszele).
1985
1 I – Orędzie na XVIII Światowy Dzień Pokoju Pokój i młodzi są razem.
26 I-5 II – Podróż do Ameryki Łacińskiej (Wenezuela, Gujana, Ekwador, Peru, Trynidad i Tobago).
30-31 III – Rzymskie obchody Międzynarodowego Roku Młodzieży, ustanowienie Międzynarodowego Dnia Młodzieży.
31 III – List do młodych całego świata z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży, obchodzonego pod hasłem “Christus Pax Nostra”.
11-21 V – Podróż do krajów Beneluksu (Holandia, Luksemburg, Belgia).
25 V – Mianowanie dwóch polskich kardynałów: Henryka Gulbinowicza i Andrzeja M. Deskura.
2 VI – Encyklika Slavorum Apostoli, o Apostołach Słowian, w 1000. rocznicę dzieła ewangelizacji świętych Cyryla i Metodego.
8-19 VIII – Podróż do Afryki (Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Zair, Kenia, Maroko – spotkanie z młodzieżą muzułmańską w Casablance).
8 IX – Podróż do Szwajcarii i Liechtensteinu.
3 XI – Beatyfikacja o. Tito Brandsma (1881-1942), holenderskiego karmelity zamordowanego w obozie w Dachau.
25 XI-8 XII – Nadzwyczajny synod biskupów w 20. rocznicę zakończenia soboru watykańskiego II.
1984
1 I – Orędzie na XVII Światowy Dzień Pokoju Pokój rodzi się z serca nowego.
10 I – Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Watykanem a USA.
23 I – Podpisanie wspólnej deklaracji o pokojowym rozwiązaniu sporu terytorialnego w kanale Beagle przez ministrów spraw zagranicznych Argentyny i Chile. Mediatorem była Stolica Apostolska, dokument podpisano w Watykanie.
11 II – List apostolski Salvifici Doloris, o chrześcijańskim sensie cierpienia.
18 II – Podpisanie porozumienia w sprawie rewizji konkordatu laterańskiego z 1929 r. między Stolicą Apostolską a Republiką Włoską.
23 IV – Orędzie wielkanocne, zamykające Rok Święty.
2-12 V – Podróż na Daleki Wschód (Alaska, Korea Południowa, Papua-Nowa Gwinea, Wyspy Salomona, Tajlandia).
12-17 VI – Podróż do Szwajcarii.
6 VIII – Instrukcja Kongregacji Nauki Wiary o niektórych aspektach “teologii wyzwolenia”.
9-20 IX – Podróż do Kanady.
10-12 X – Podróż do Hiszpanii, Dominikany i Puerto Rico.
2 XII – Adhortacja apostolska Reconciliatio et paenitentia, po synodzie biskupów o pojednaniu i pokucie w dzisiejszym posłannictwie Kościoła.
1983
1 I – Orędzie na XVI Światowy Dzień Pokoju Dialog na rzecz pokoju wyzwaniem naszych czasów.
25 I – Konstytucja apostolska Sacrae Disciplinae Leges, promulgująca nowy kodeks prawa kanonicznego.
2 II – Nominacja kardynalska arcybiskupa Józefa Glempa.
2-10 III – Podróż do Ameryki Środkowej (Portugalia, Kostaryka, Nikaragua, Panama, Salwador, Gwatemala, Belize, Haiti).
25 III – Otwarcie Świętych Drzwi i inauguracja Jubileuszu Odkupienia.
16-23 VI – Druga podróż do Polski (Warszawa, Niepokalanów, Częstochowa, Poznań, Katowice, Wrocław, Góra św. Anny, Kraków).
10-13 IX – Podróż do Austrii.
29 IX-31 X – Zgromadzenie Generalne Synodu Biskupów, poświęcone problematyce pojednania i pokuty w posłannictwie Kościoła.
22 X – Dokument Stolicy Apostolskiej Karta Praw Rodziny, skierowany do wszystkich ludzi, instytucji i władz zainteresowanych misją rodziny w świecie współczesnym.
31 X – List do kardynała Johannesa Willebrandsa, przewodniczącego Sekretariatu Jedności Chrześcijan, z okazji 500. rocznicy urodzin Marcina Lutra.
11 XII – Ekumeniczne spotkanie w ewangelicko-luterańskim kościele Christus Kirche w Rzymie z okazji 500. rocznicy urodzin Marcina Lutra.
27 XII – Wizyta w celi zamachowcy Ali Agcy.
1982
1 I – Orędzie na XV Światowy Dzień Pokoju Pokój, dar Boga powierzony ludziom.
12 II – Deklaracja Stolicy Apostolskiej w sprawie Polski, ogłoszona na konferencji KBWE w Madrycie.
12-19 II – Podróż do Afryki (Nigeria, Benin, Gwinea Równikowa, Gabon).
12-15 V – Podróż do Portugalii, m.in. do Fatimy (pielgrzymka dziękczynna za uratowanie życia w zamachu).
20 V – Powołanie Papieskiej Rady ds. Kultury.
28 V-2 VI – Podróż do Wielkiej Brytanii.
7 VI – Audiencja dla prezydenta Stanów Zjednoczonych Ronalda Reagana.
11-13 VI – Podróż do Argentyny i Brazylii.
15 VI – Wizyta w Genewie, w siedzibie Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i w Europejskim Centrum Badań Jądrowych (CERN).
6 VIII – Powołanie Międzynarodowej Komisji Teologicznej.
23 VIII – Powołanie prałatury personalnej Opus Dei.
3 X – Beatyfikacja Fra Angelico – dominikanina, wybitnego malarza.
10 X – Kanonizacja błogosławionego Maksymiliana Marii Kolbego, zakonnika i męczennika, który ofiarował swoje życie za współwięźnia w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.
1-9 XI – Podróż do Hiszpanii.
1981
1 I – Orędzie na XIV Światowy Dzień Pokoju Chcesz służyć sprawie pokoju, szanuj wolność.
15 I – Audiencja dla delegacji NSZZ “Solidarność” z Lechem Wałęsą.
8 II – Audiencja dla głównego rabina Rzymu Emilio Toafa.
17-26 II – Podróż na Daleki Wschód (Pakistan, Filipiny, wyspa Guam, Japonia i USA – Alaska)
28 III – Orędzie do Polaków, skierowane do prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego Porozumienie, dialog, wytrwałość.
9 V – Ustanowienie Papieskiej Rady ds. Rodziny.
13 V – Zamach na życie Jana Pawła II.
3 VI – Powrót Papieża do Watykanu po 21 dniach pobytu w szpitalu.
20 VI-14 VIII – Ponowny pobyt w poliklinice Gemelli.
7 VII – Nominacja biskupa Józefa Glempa na prymasa Polski.
14 IX – Encyklika Laborem Exercens, o pracy ludzkiej, w 90. rocznicę encykliki Rerum Novarum papieża Leona XIII.
22 XI – Adhortacja apostolska Familiaris Consortio, o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym.
15 XII – Audiencja dla Matki Teresy z Kalkuty.
18 XII – List do przewodniczącego WRON gen. Wojciecha Jaruzelskiego.
1980
1 I – Orędzie na XIII Światowy Dzień Pokoju Prawda siłą pokoju.
2 I – List Dominicae Cenae, o tajemnicy i kulcie Eucharystii.
2-12 V – Podróż do Afryki (Zair, Republika Kongo, Kenia, Ghana, Burkina Faso, Wybrzeże Kości Słoniowej).
30 V-2 VI – Podróż do Francji.
3-11 VII – Podróż do Brazylii.
20 VIII – List do kardynała Stefana Wyszyńskiego, prymasa Polski, w sprawie strajków na Wybrzeżu.
26 IX-25 X – V Generalne Zgromadzenie Synodu Biskupów, poświęcone problematyce rodziny.
15-19 XI – Podróż do Republiki Federalnej Niemiec z okazji 700. rocznicy śmierci św. Alberta Wielkiego.
25 XI – Wizyta w dotkniętych trzęsieniem ziemi miastach Włoch: Neapolu, Potenzie i Avelino.
30 XI – Encyklika Dives in misericordia o Bożym Miłosierdziu.
16 XII – List z okazji odsłonięcia w Gdańsku pomnika ku czci ofiar Grudnia 1970.
31 XII – List apostolski Egregiae Virtutis, ogłaszający św. Cyryla i Metodego współpatronami Europy.
1979
1 I – Orędzie na XII Światowy Dzień Pokoju Osiągniemy pokój, wychowując do pokoju.
6 I – Konsekracja nowego metropolity krakowskiego Franciszka Macharskiego w bazylice św. Piotra.
25 I-1 II – Pierwsza podróż do Meksyku i na San Domingo.
15 III – Ogłoszenie encykliki Redemptor hominis, poświęconej Zbawczej Misji Chrystusa.
13 IV – Pierwsze nabożeństwo Drogi Krzyżowej w Koloseum.
31 V – Beatyfikacja przez zatwierdzenie kultu bł. Jadwigi (1374-1399), królowej Polski i apostołki Litwy.
2-10 VI – Pierwsza podróż do Polski (Warszawa, Gniezno, Jasna Góra, Kraków, Kalwaria Zebrzydowska, Wadowice, Oświęcim).
28 VI – Audiencja dla delegacji Patriarchatu Ekumenicznego Konstantynopola.
30 VI – Pierwszy konsystorz Jana Pawła II; wśród nowych kardynałów arcybiskup Franciszek Macharski.
29-30 IX – Pielgrzymka do Irlandii.
1-7 X – Podróż do Stanów Zjednoczonych (2 X – przemówienie na forum ONZ).
25 X – Ogłoszenie adhortacji apostolskiej Catechesi tradende, o przekazywaniu prawd wiary.
28-30 XI – Podróż do Turcji.
29 XI – List apostolski Inter sanctos, ogłaszający św. Franciszka z Asyżu patronem ruchu ekologicznego.
1978
16 X – Wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża. Godz. 19.20 – pierwsze wystąpienie publiczne i błogosławieństwo “Urbi et Orbi”.
17 X – Pierwsze radiowo-telewizyjne orędzie “Urbi et Orbi”; wizyta w poliklinice Gemelli u chorego przyjaciela – biskupa Andrzeja M. Deskura.
22 X – Uroczysta inauguracja pontyfikatu na placu św. Piotra.
3 XII – Zapoczątkowanie wizytacji parafii rzymskich.
11 XII – Orędzie do Sekretarza Generalnego ONZ w 30. rocznicę uchwalenia Deklaracji Praw Człowieka Wolność religijna podstawą praw.
Twórczość literacka
14 marca 2005 roku odbyła się premiera najnowszej książki papieża “Pamięć i tożsamość”. Poprzednie książki Jana Pawła II okazywały się być bestsellerami.
W 2004 roku ukazał się tom “Wstańcie! Chodźmy!” – książka o powołaniu kapłańskim. Jest to dalszy ciąg “Daru i Tajemnicy” książki wydanej w 1996 roku z okazji jubileuszu 50-lecia święceń kapłańskich Jana Pawła II. Tę autobiograficzną książkę papież napisał w 1996 roku podczas wakacji w Dolomitach. Została ona podzielona na dwie części. W pierwszej, ściśle autobiograficznej, papież opowiada o swojej młodości i źródłach decyzji dotyczącej wyboru stanu duchownego.
Poemat mistyczny Jana Pawła II “Tryptyk Rzymski” (2003) uważany jest przez wielu za syntezę dotychczasowej twórczości literackiej Karola Wojtyły. Utwór w religijnej perspektywie rozpatruje kwestie życia i śmierci, inspirowany jest osobistymi doświadczeniami Jana Pawła II. W 2002 roku ukazała się “Autobiografia” papieża, w której Jan Paweł II opowiada o swoim życiu.
Karol Wojtyła z chwilą wyboru na Stolicę Piotrową zaprzestał właściwie pisania dzieł literackich. Jednak zupełnie wyjątkowy charakter miały rozmowy z papieżem, opublikowane przez kilku autorów. Najpopularniejszą taką “książką papieża” jest tom wspomnień “Przekroczyć próg nadziei“, w której Jan Paweł II odpowiada na pytania Vittorio Massoriego.
Większość swoich utworów Karol Wojtyła pisał pod pseudonimem Andrzej Jawień. Jak pisał krytyk literacki Wojciech Natanson, w polskim piśmiennictwie pojawił się w trzydziestym roku życia jako “gotowy poeta”, który wie, czego chce od literatury, ma własny język artystyczny oraz własne sprawy do rozstrzygnięcia. Rozpoczął od dużych form, m.in. w latach 1950-52 ogłosił trzy poematy na łamach “Tygodnika Powszechnego”.
W 1946 roku wydrukowana została “Pieśń o Bogu ukrytym“, w 1975 roku “Rozważania o śmierci“, a w 1979 roku – poemat “Myśląc ojczyzna“.
Z pięciu napisanych przez Karola Wojtyłę sztuk jedna zaginęła. Poświęcona ona była tematyce Starego Testamentu, która zawsze była bliska przyszłemu papieżowi. Potwierdzeniem tego są dwie sztuki napisane w 1940 roku pod wpływem doświadczeń z września 1939 roku: “Hiob” oraz “Jeremiasz“.
Pięć czy nawet sześć lat (według różnych informacji) poświęcił Karol Wojtyła na napisanie następnej sztuki pt. “Brat naszego Boga” (1944-1950). Jej bohaterem jest Brat Albert Chmielowski – późniejszy święty, kanonizowany przez samego Jana Pawła II. Dziesięć lat później (w 1960 roku) Karol Wojtyła napisał swoją najbardziej znaną i często wystawianą sztukę “Przed sklepem jubilera“. Wykorzystał w niej liczne doświadczenia własne: kapłańskie, pedagogiczne, psychologiczne. “Przed sklepem jubilera” to utwór poświęcony problemom miłości małżeńskiej.
NAUKA PAPIEŻA
Człowiek drogą Kościoła
Przez długi czas panowało w Kościele przekonanie, że to “Kościół jest drogą człowieka“.
Niemałą sensację wywołały więc słowa Jana Pawła II zawarte w pierwszej jego encyklice Redemptor hominis (Odkupiciel człowieka, 1979), mówiące coś całkiem przeciwnego: “Człowiek jest drogą Kościoła“.
A to oznacza – precyzował dalej – że “Kościół nie może odstąpić od człowieka, którego ‘los’ – to znaczy wybranie i powołanie, narodziny i śmierć, zbawienie lub odrzucenie – w tak ścisły i nierozerwalny sposób zespolone są z Chrystusem“.
Papież mówi więc o konkretnym człowieku, w całej “tej niepowtarzalnej rzeczywistości bytu i działania, świadomości i woli, sumienia i ‘serca'”.
Pisze o człowieku, mającym swoją własną historię życia, który te swoje osobowe dzieje pisze zawsze poprzez rozliczne więzi, kontakty, układy, kręgi społeczne, jakie łączą go z innymi ludźmi.
Jan Paweł II ma więc na myśli każdego z nas. To ja i my wszyscy jesteśmy pierwszą i podstawową drogą Kościoła, wyznaczoną przez samego Chrystusa, która nieodmiennie prowadzi przez Tajemnice Wcielenia i Odkupienia.
Można w tej encyklice odnaleźć także nową definicję chrześcijaństwa: “Owo głębokie zdumienie wobec wartości i godności człowieka nazywa się Ewangelią“.
O tej definicji pisał ksiądz Józef Tischner:
“Poza tym stwierdzeniem ukrywa się szczególny punkt widzenia. Nie jest to punkt widzenia obrony artykułów wiary, choć sprawa wiary wcale nie jest pominięta. Nie jest to również punkt widzenia obrony dyscypliny, choć i to znajduje w tekście swe miejsce. Jest to przede wszystkim punkt widzenia najgłębiej pojętego chrześcijańskiego etosu, (…) którego rdzeniem jest przeżycie ludzkiej godności“.
Na koniec ciekawostka: encyklika, opublikowana jak zawsze po łacinie, została napisana po polsku.
Czternaście encyklik
Papież Jan Paweł II w ciągu prawie 26-letniej posługi na Stolicy Apostolskiej ogłosił czternaści encyklik. Encyklika ma charakter pisma okólnego i jest napisana w formie listu papieża do biskupów i wiernych całego świata.
Porusza najistotniejsze problemy z zakresu doktryny wiary, organizacji Kościoła, życia chrześcijańskiego, kultu oraz w kwestiach społecznych. Początkami sięga czasów apostolskich, gdy Piotr, Paweł, Jakub czy Jan kierowali swoje listy do poszczególnych Kościołów lokalnych. Z czasem szczególna rola przypadła listom Biskupa Rzymu, wyjaśniającego kwestie dyskusyjne.
Po raz pierwszy terminu “encyklika” użył papież Marcin I w VII wieku. Natomiast od czasów Benedykta XIV tytuły encyklik wyznaczają pierwsze słowa tekstu, które zapowiadają podjętą problematykę.
Począwszy od pontyfikatu Jana XXIII niektóre encykliki, np. “Pacem in terris”, są adresowane do wszystkich ludzi dobrej woli i stały się przedmiotem studiów oraz refleksji różnych gremiów czy organizacji międzynarodowych, np. ONZ.
Fundamentem dla encyklik papieskich Jana Pawła II jest nauczanie Soboru Watykańskiego II, którego realizację Ojciec Święty uczynił naczelnym zadaniem swojej posługi apostolskiej. Oficjalne nauczanie na Stolicy Apostolskiej Jan Paweł II rozpoczął od ogłoszenia programowej encykliki “Redemptor hominis” (“Odkupiciel człowieka“) w marcu 1979.
Niemal każda z tych encyklik była wydarzeniem nie tylko dla świata katolickiego. Jan Paweł II – uważają jego biografowie – każdą ze swych encyklik poszerza horyzonty katolicyzmu i chrześcijaństwa, otwierając je na całą ludzkość, na wszystkie kultury i wyznania. Jednocześnie we wszystkich swych dokumentach wzywa ludzkość do otwarcia się na Chrystusa.
Encyklika “Redemptor hominis” należy do bardziej znaczących encyklik Ojca Świętego. Papież bardzo wyraźnie podkreśla, że dokonane przez przez Chrystusa odkupienie potwierdza “niezbywalną godność i wartość każdej osoby ludzkiej bez względu na jej wyznanie czy kulturę“.
Jan Paweł II naucza w niej, że “powszechność odkupienia jest odpowiedzią na powszechność grzechu” oraz, że “odkupienie jako odnowione stworzenie ustanowiło ład i harmonię we wszelkich wymiarach ludzkiego życia“.
W listopadzie 1980 roku Ojciec Święty ogłosił kolejną encyklikę “Dives in misericordia” (“O Bożym miłosierdziu“). Poświęcona jest ona w głównej mierze problematyce miłosierdzia Bożego i jego znaczenia w moralności chrześcijańskiej. Z całą pewnością encyklika ta zostanie przypomniana podczas tegorocznej pielgrzymki papieża do Polski, której głównym celem jest poświecenie Sanktuarium Miłosierdzia Bożego w krakowskich Łagiewnikach.
Ojciec Święty ma je ogłosić światowym Centrum Kultu Miłosierdzia Bożego w specjalnym orędziu, które skieruje z tego miejsca do całego świata.
Rok później – we wrześniu 1981 roku – Jan Paweł II ogłosił encyklikę “Laborem exercens“. Jest w niej zawarta analiza problematyki pracy ludzkiej w warunkach współczesnego świata. Ojciec Święty rozwija ideę pierwszeństwa osoby ludzkiej wobec rzeczy i samej pracy, która – według papieża – winna być środkiem utrzymania i pomnażania dobrobytu kraju oraz samorealizacji człowieka. Omawia również uprawnienia pracowników oraz rolę i zadania związków zawodowych.
W czerwcu 1985 roku ukazała się kolejna encyklika “Slavorum Apostoli“, poświęcona dziełom misyjnym Kościoła. Ojciec Święty ukazuje w niej misyjne i kulturowe znaczenie dzieła Cyryla i Metodego w świetle aktualnej sytuacji Kościoła i świata. Papież wskazuje na związek między wiarą i kulturą. Przedstawia sposoby pokonywania podziałów między narodami, jak również między Kościołami chrześcijańskimi. Rysuje w niej wizję powszechności Kościoła, obejmującego różne tradycje kulturowe z poszanowaniem ich odrębności.
Kolejną encykliką, którą ogłosił Jan Paweł II w maju 1986 roku, była “Dominum et Vivificantem” (“O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata”). Papież nawiązuje w niej do wiary Kościoła, sformułowanej na Soborze Powszechnym w Konstantynopolu w 381 roku i wyznawanej do dzisiaj w Credo: “Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela“. Jest on dopełnieniem Ojca i Syna.
W marcu 1987 roku Jan Paweł II wydał encyklikę zatytułowaną “Redemptoris Mater” (“Matka Odkupiciela“). Ojciec Święty stara się w niej ukazać centralne miejsce i rolę Maryi w Kościele pielgrzymującym i wynikające z jej podwójnego związku z Chrystusem i Kościołem macierzyńskie pośrednictwo. Uwzględnia również bogactwo związków maryjnych w liturgiach Wschodu, zwłaszcza bizantyjskiej. W encyklice tej papież wskazał na znaczącą rolę kobiety w Kościele.
W grudniu tego samego roku Jan Paweł II opublikował jeszcze jedną encyklikę “Sollicitudo rei socialis“, w której koncentruje się na kwestiach społecznych współczesności. Przypomina o istnieniu poważnych patologii w świecie, zwłaszcza w zakresie zagrożenia życia ludzkiego i pokoju w wyniku podziałów na wrogie bloki polityczne. Ojciec Święty akcentuje też konieczność uwzględnienia w posłudze Kościoła tzw. opcji preferencyjnej na rzecz ubogich, którymi są ludzie pozbawieni nie tylko dóbr materialnych, ale także dóbr duchowych. Encyklika ta zachęca do angażowania się w kształtowanie stosunków społecznych zgodnie z zasadą solidarności, a nie przez eliminację przeciwników politycznych bądź przemoc.
Po trzech latach – w grudniu 1990 roku – ukazuje się “Redemptoris Missio” (“Misja Odkupiciela“). Omawia ona teologiczne podstawy ewangelizacji. Charakteryzuje współczesną działalność misyjną, wskazuje jako jej obszar takie środowiska jak imigranci, młodzież, skupiska biedy, wielkie miasta, jak również cały obszar stosunków międzynarodowych.
Załamaniu się ideologii marksistowskiej i upadkowi systemu komunistycznego poświęcona jest encyklika Jana Pawła II “Centesimus annus“, która ogłoszona została w maju 1991 roku. Rozwija ona główne tezy katolickiej nauki społecznej w świetle współczesnych doświadczeń historycznych, zwłaszcza w aspekcie upadku doktryn totalitarnych. Uznając osiągnięcia gospodarcze kapitalizmu, zwraca uwagę na zagrożenie wartości etycznych, wynikające z absolutyzacji zasad liberalizmu.
Zagadnienia moralne omawia Jan Paweł II w encyklice “Veritatis splendor” (“Blask prawdy“), która została ogłoszona w sierpniu 1993 r. Ukazuje ona oparte na Piśmie Świętym, a także tradycji, racje moralnego nauczania Kościoła. Wskazuje też na wewnętrzny, nierozerwalny związek istniejący między wia rą i moralnością oraz między wolnością i prawdą.
Najwięcej kontrowersji wzbudziła encyklika “Evangelium vitae” (“Ewangelia życia“), opublikowana w marcu 1995 roku, w której Ojciec Święty w sposób zdecydowany i stanowczy broni wartości, a także nienaruszalności życia ludzkiego. Wykłada w niej i rozwija znane stanowisko Kościoła w sprawie aborcji i eutanazji oraz zajmuje się szczegółowo naturalnymi metodami planowania rodziny, zachęcając do ich stosowania. Występuje przeciwko eksperymentom biologicznym i genetycznym na człowieku, sprzecznym z “Bożym zamysłem“.
W maju tego samego roku ukazuje się encyklika “Ut unum sint” (“Abyśmy byli jedno“), poświęcona działalności ekumenicznej. Papież omawia w niej zagadnienia dialogu katolików z chrześcijanami prawosławnymi i protestanckimi na temat zjednoczenia Kościoła chrześcijańskiego.
W kwietniu 1998 roku, papież ogłosił encyklikę “Fides et ratio“. Ojciec Święty ukazuje w niej relacje zachodzące między wiarą i rozumem.
Ostatnią encykliką jest “Ecclesia de Eucharistia” z 2003 roku.
Poniżej do pobrania wszystkie encykliki Świętego Jana Pawła II (format PDF)
Kara śmierci
Nauczanie Papieża uchodzi za konserwatywne. Tak nie jest przynajmniej w jednej dziedzinie: w nauce o karze śmierci. Jan Paweł II zrewolucjonizował podejście Kościoła do tego problemu.
Jeszcze do niedawna Kościół nie tylko aprobował stosowanie takiej kary, ale także starał się ją uzasadnić moralnie, co nie było łatwe, zważywszy że przykazanie “nie zabijaj” obowiązuje bezwzględnie, czyli zawsze i wszystkich.
Papież Pius XII (zm. 1958) uważał np., że państwo, skazując na śmierć, nie pozbawia przestępcy “prawa do życia”, tylko “dobra życia”. Prawa do życia przestępca bowiem pozbawia siebie sam.
W XVIII w., kiedy to oświeceniowi humaniści zaczęli podważać prawo państwa do zabijania przestępców, Kościół ograniczał się jedynie do przypominania, iż skazać na śmierć można tylko w prawomocnym procesie sądowym, a skazańcom powinno się umożliwić spowiedź i komunię świętą.
W średniowieczu spod ochrony przykazania “nie zabijaj” wyłączano nie tylko złoczyńców, ale także odstępców od wiary. Uprawomocniło to działalność kościelnej inkwizycji. Św. Tomasz z Akwinu (XIII w.) za godnych śmierci uznawał zatwardziałych grzeszników. Taki grzesznik traci bowiem – zdaniem Akwinaty – ludzką godność, dlatego pozbawienie go życia nie różni się moralnie od zabicia zwierzęcia. Natomiast św. Augustyn (w IV w.) twierdził, że ten sam Boski autorytet, który przykazanie “nie zabijaj” ustanowił, ogranicza jego zakres i dopuszcza w określonych przypadkach wyjątki.
Nigdy jednak nie udało się Kościołowi ostatecznie wyjaśnić, w jaki sposób zabijanie przestępców nie narusza piątego przykazanie Dekalogu.
Dopiero Jan Paweł II w encyklice Evangelium Vitae (1995) wskazał, że istnieje jedna tylko sytuacja, w której nie z naszej winy i woli zmuszeni jesteśmy zabić, i że nie da się dramatyzmu i paradoksalności tej sytuacji do końca racjonalnie wytłumaczyć.
Pozbawić życia przestępcę można – zdaniem Papieża – wyłącznie wtedy, gdy w inny sposób nie da się obronić przed nim społeczeństwa. Jedynie obrona konieczna usprawiedliwia zamach na życie, czyli jedynie w społeczeństwach nie dysponujących możliwością odizolowania niebezpiecznych przestępców takie sytuacje mogą mieć miejsce.
“Dzisiaj jednak” – pisze Jan Paweł II – “dzięki coraz lepszej organizacji instytucji penitencjarnych takie przypadki są bardzo rzadkie, a być może już nie zdarzają się wcale“.
Papieska nauka zmusiła redaktorów Katechizmu Kościoła Katolickiego do przeredagowania punktu dotyczącego kary śmierci.
Papież nie pozostawił jej tylko na papierze, od kilku lat wytrwale prosi władze amerykańskich stanów, w których kara śmierci jest stosowana, o zaniechanie egzekucji.
Papieski prymat
W encyklice Ut unum sint (Aby byli jedno, 1995) Jan Paweł II zaprosił zwierzchników oraz teologów innych Kościołów, “by nawiązali z nim braterski i cierpliwy dialog” na temat posługi prymatu, czyli władzy w Kościele, jako posługi na rzecz jedności.
Zachęcił do tego, by “wzajemnie wysłuchali swoich racji, wystrzegając się jałowych polemik“.
Dlaczego Papież chce rozmawiać z przedstawicielami innych Kościołów chrześcijańskich o posiadanej przez siebie władzy? Czyż to nie dziwne?
Nie, jeśli się pamięta, że zagadnienie papiestwa i władzy w Kościele wciąż jest postrzegane jako kość niezgody we współczesnym ruchu ekumenicznym. Sytuacja taka, w przekonaniu Jana Pawła II, nie tylko rzuca cień na wiarygodność przesłania chrześcijańskiego, ale – co ważniejsze – stoi na przeszkodzie w urzeczywistnianiu Chrystusowego przesłania, zapisanego przez św. Jana: “Aby wszyscy stanowili jedno“.
Jak zatem doszło do ustanowienia prymatu w formie, który – zdaniem Papieża – musi ulec zmianie?
Rozumienie prymatu przechodziło stopniową ewolucję. Szczególnie w chrześcijaństwie zachodnim, gdzie po reformie gregoriańskiej i soborze trydenckim (1545-63) przeważało rozumienie władzy w Kościele podług logiki prawnej i jurysdykcyjnej. W konsekwencji doprowadziło to do pojmowania władzy kościelnej jako monarchii scentralizowanej i absolutnej. Streszczeniem takiej logiki władzy może być wypowiedź papieża Bonifacego VIII, zapisana w bulli “Unam Sanctum” z roku 1302 (“Jestem papieżem i cesarzem”).
Czasy nowożytne, w których idea “państwa kościelnego” straciła rację bytu, doprowadziły do próby ocalenia jurydycznego pojmowania władzy w łonie samego Kościoła. W dużym stopniu gwarantuje to uchwalony na I soborze watykańskim (1870) dogmat o nieomylności papieża. Wynika z niego bowiem, że definicje ogłaszane przez biskupa Rzymu, dotyczące wiary i obyczajów, a ogłaszane ex cathedra są stwierdzeniami jego bezpośredniej i prawdziwie biskupiej władzy nad całym Kościołem.
Ale już w trakcie soboru pojawiały się wątpliwości co do prawomocności tego dogmatu. I tak greckokatolicki patriarcha z Antiochii Grzegorz II Youssef mówił wprost, że Kościół nie jest “monarchią absolutną”, starając się wykazać Piusowi IX, iż przygotowane definicje nie są zgodne z Tradycją. Sprowokował tym samym jakże znamienną replikę papieża: “Tradycja to ja!”.
A kiedy patriarcha na zakończenie soboru pochylił się, by zgodnie ze zwyczajem ucałować trzewik Piusa IX, ten oparł mu stopę na karku, wołając: “Twarda głowa, twarda głowa”. Tym bardziej więc rozumiemy, dlaczego dogmat ten okazał się nie do przyjęcia dla prawosławnych chrześcijan, jak również dla chrześcijan Kościołów poreformacyjnych.
Historia prymatu pokazuje, dlaczego Jan Paweł II zachęca wszystkich chrześcijan, aby zagadnienie to raz jeszcze gruntownie przemyśleć. I to przemyśleć tak, aby prymat łączył chrześcijan, a nie dzielił.
Potępienie aborcji
Kościół od samego początku stanowczo sprzeciwiał się aborcji.
Wyraźne potępienie aborcji znajdziemy już w najwcześniejszych zachowanych pismach chrześcijańskich, np. w Liście Barnaby z końca I wieku.
Klemens Aleksandryjski ok. 200 roku pisał: “Raczej w ogóle nie powinien się żenić, kto nie chce posiadać potomstwa, niżby z nieumiarkowanego pożądania rozkoszy miał się stać dzieciobójcą“.
Ówczesne prawo kościelne surowo karało aborcję. Kobieta zabijająca płód do końca życia nie mogła przystępować do Komunii świętej. Od IV w. złagodzono okres pokuty do 10 lat.
Dzisiaj kodeks prawa kanonicznego stwierdza, że ktokolwiek powoduje przerywanie ciąży – czyli nie tylko kobieta ciężarna, ale także osoby ją nakłaniające oraz dokonujące aborcji – automatycznie podlegają ekskomunice – zostają wykluczone z Kościoła (kanon 1398).
Aby ekskomunika mogła zostać zdjęta, trzeba spełnić warunki spowiedzi: wyznać grzech, żałować za niego oraz odbyć nałożoną przez spowiednika pokutę.
W nauczaniu Jana Pawła II zagadnienie ochrony życia ludzkiego od jego poczęcia aż do naturalnej śmierci pojawia się bardzo często. Papieskie wypowiedzi są jasne i kategoryczne.
W liście Il recente concistoro w sprawie zagrożenia życia ludzkiego (z 18 maja 1991) Papież mówi wręcz “o prawdziwej i mającej zasięg światowy ‘rzezi niewiniątek’“.
Najważniejszą wypowiedź dotyczącą aborcji znajdziemy w encyklice Evangelium vitae (O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego). W rozdziale zatytułowanym Odrażająca zbrodnia przerywania ciąży Jan Paweł II potwierdza naukę o niemoralności aborcji: “Mocą władzy, którą Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami – którzy wielokrotnie potępili przerywanie ciąży (…) – oświadczam, że bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym nieładem moralnym, gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej“.
Użyta przez Papieża formuła, powołująca się na “moc władzy” papieskiej i “komunię z Biskupami”, oznacza, iż nauka o aborcji jest z punktu widzenia teologii ostatecznie pewna i nie należy się spodziewać, by Kościół miał kiedykolwiek w przyszłości zmienić na ten temat zdanie.
Zakaz stosowania antykoncepcji
Chyba żadna nauka Kościoła nie wzbudzała i nadal nie wzbudza takiego sprzeciwu jak zakaz stosowania środków antykoncepcyjnych. I to nie tylko wśród “szeregowych” katolików.
W latach 60. – kiedy czekano na papieski dokument w tej sprawie – także wielu wybitnych teologów opowiedziało się za dopuszczeniem sztucznej regulacji poczęć (np. Karl Rahner czy Bernard Häring).
W dawnych czasach Kościół widział w małżeństwie jeden cel: rodzenie i wychowywanie dzieci. Dlatego małżonkom nie wolno było we współżyciu seksualnym unikać dzieci. Było to zgodne z modelem rodziny wielopokoleniowej, dla której najważniejszym zadaniem było przedłużenie rodu.
Wraz ze społecznymi zmianami w XIX w. (uprzemysłowienie, rozrost miast, łatwość kontaktów międzyludzkich) zaczął zmieniać się także model małżeństwa. W małżeństwie coraz bardziej dostrzegano wspólnotę dwojga ludzi powiązanych wzajemną miłością.
Kościół nie od razu zaakceptował te zmiany. Jeszcze w 1951 r. Pius XII mówił o wyraźnej hierarchii celów małżeństwa – przekazywaniu życia bezwzględnie były podporządkowane dalsze cele: wzajemna pomoc małżonków oraz “uśmierzanie pożądliwości”.
Pojawienie się w latach 50. pigułki antykoncepcyjnej spowodowało, że Kościół na nowo musiał przemyśleć sens współżycia seksualnego w małżeństwie.
Następca Piusa XII, Jan XXIII, powołał międzynarodową komisję, która miała zbadać, czy stosowanie środków antykoncepcyjnych jest moralnie dopuszczalne.
Sobór watykański II (1962-65) nie wypowiedział się konkretnie na ten temat. W dokumentach soborowych zapowiedziano natomiast specjalny papieski dokument o regulacji poczęć. Pojawiło się tam również stwierdzenie, że ,,małżeństwo nie jest ustanowione wyłącznie dla rodzenia potomstwa”, ważna jest także miłość małżonków (Konstytucja o Kościele w świecie współczesnym).
Tym zapowiedzianym dokumentem była głośna encyklika Pawła VI Humanae vitae donum (Dar ludzkiego życia, 1968). Zanim papież zdecydował się ją podpisać, a nie przyszło mu to łatwo (“Jeszcze nigdy tak nie doświadczyliśmy brzemienia naszego urzędu jak w tym przypadku” – przyznał później publicznie), zasięgnął rady komisji powołanej przez Jana XXIII.
Na 75 teologów, lekarzy i socjologów tworzących komisję tylko czterech opowiedziało się przeciw antykoncepcji. Ale Paweł VI otrzymał także inny raport o antykoncepcji – z… Krakowa. Jego autorem był kardynał Karol Wojtyła oraz grupa polskich lekarzy i teologów. Wiele z wniosków raportu trafiło do encykliki.
Dlaczego Humanae Vitae wzbudza do dzisiaj w świecie sprzeciw?
Dokument ten odrzuca jako niemoralne wszelkie działania uniemożliwiające poczęcie: sterylizację, stosunki przerywane i stosowanie środków antykoncepcyjnych.
Zdaniem Papieża takie działania prowadzą do rozdzielenia w stosunku seksualnym jego “znaczenia prokreacyjnego” od “znaczenia jednoczącego“. A tego czynić nie wolno, każdy akt małżeński ma “zachować swoje wewnętrzne przeznaczenie do przekazywania życia“. Wolno natomiast – jeśli z ważnych powodów chcemy uniknąć potomstwa – podejmować współżycie w okresach niepłodnych kobiety. Naukę tę wielokrotnie powtórzył Jan Paweł II.
Nigdzie nie znajdziemy jednak jasnej i precyzyjnej odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób stosunki seksualne podejmowane w okresach niepłodnych w celu uniknięcia potomstwa zachowują “swoje wewnętrzne przeznaczenie do przekazywania życia ludzkiego“? Choć potępienie antykoncepcji wydaje się więc stanowcze, wiele wskazuje na to, że Kościół nie wypowiedział jeszcze swojego ostatniego słowa.
Na marginesie: według zaleceń Stolicy Apostolskiej spowiednik może dać rozgrzeszenie penitentowi stosującemu środki antykoncepcyjne, jeśli uzna, iż ten nie jest w stanie zrozumieć, dlaczego takie postępowanie jest złe (chodzi o sytuację tzw. niepokonalnej niewiedzy).
PAPIEŻ I ŚWIAT
Demokracja
Jan Paweł II był naocznym świadkiem triumfu i upadku dwóch krwawych totalitaryzmów XX wieku: faszyzmu i komunizmu.
Zapewne m.in. z tej przyczyny tak zdecydowanie piętnuje dziś wszelkie przejawy łamania praw człowieka i podstawowych wolności obywatelskich – nazywa się go często “Papieżem praw człowieka”.
“Demokracja bez wartości łatwo przemienia się w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm” – podkreśla Papież w ogłoszonej w 1991 roku encyklice społecznej Centesimus Annus. Zdanie to sprowokowało wiele kontrowersji, komentarzy i interpretacji.
Niektórzy odebrali je jako atak na światopoglądową neutralność państwa, inni jako ostrą krytykę zeświecczonych społeczeństw Zachodu.
Wydaje się jednak, że myśl Jana Pawła II była zupełnie inna. Papież uważa, że demokracja ograniczona do technicznych procedur i pozbawiona wymiaru moralnego łatwo zamienić się może w system zniewolenia jednostki. I ostrzega przed “zakamuflowanym totalitaryzmem”, który przybierać może różne formy: dominacji ekonomicznej, ideologicznej indoktrynacji czy też monopolizacji mediów.
Wartości, które państwo demokratyczne musi bezwzględnie respektować, przedstawia Papież w encyklice Evangelium Vitae (O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, 1995). Są to: godność istoty ludzkiej i bezwzględne poszanowanie dla daru życia. Demokracje, które zezwalają na aborcję czy eutanazję, Jan Paweł II nazywa “państwami tyrańskimi”.
W adhortacji apostolskiej Christifideles laici (poświęconej powołaniu i misji świeckich w Kościele, grudzień 1988) Jan Paweł II zachęca chrześcijan do udziału w życiu politycznym, przypominając jednocześnie, że powinni być oni do takiej działalności odpowiednio przygotowani. Rządzący zaś muszą mieć świadomość odpowiedzialności za rządzonych; mechanizmy władzy powinny być przejrzyste dla społeczeństwa, sprawowanych funkcji nie wolno nadużywać dla osobistych korzyści. W społeczeństwie kapitalistycznym wolny rynek musi być – by uniknąć wyzysku – podporządkowany kontroli społecznej (Centesimus Annus).
Mimo zastrzeżeń Papież uważa, że demokracja to system polityczny, w którym przestrzeń dla praw człowieka jest największa.
Media
“Następca św. Piotra powinien z równą swobodą jak Jan Paweł II obcować z mediami” – powiedział w lutym 2001 roku przewodniczący Papieskiej Rady ds. Środków Społecznego Przekazu, arcybiskup John Patrick Foley.
Jego zdaniem “od papieża należy oczekiwać, aby był dobrym komunikatorem, podobnie jak kapłan powinien być dobrym kaznodzieją“. Wzorem dla następców jest Jan Paweł II, dzięki któremu “Kościół jest obecny w mediach tak silnie jak nigdy dotąd“.
Kościół umiejętnie wykorzystał medialną rewolucję XX w., by szerzyć naukę Chrystusa w “globalnej wiosce”.
Duże znaczenie odgrywa tu styl pontyfikatu Jana Pawła II. Papież-pielgrzym budzi zainteresowanie mediów nawet w krajach, gdzie katolicy stanowią mniejszość. Jan Paweł II posługuje się językiem zrozumiałym, jasno i wprost wyraża swoje stanowisko. Papież potrafi też – dzięki wrodzonej serdeczności i poczuciu humoru – nawiązywać kontakt zarówno z jednym rozmówcą, jak i setkami tysięcy wiernych zgromadzonych na nabożeństwach w czasie jego pielgrzymek.
Tam gdzie Papież nie może przyjechać, pojawia się ze swoim przesłaniem na wielkich telebimach. Tak było np. w 2000 roku podczas IV Ogólnopolskiego Spotkania Młodzieży nad Jeziorem Lednickim koło Gniezna.
Za kontakty z mediami odpowiada w Watykanie dyrektor Biura Prasowego Stolicy Apostolskiej i rzecznik prasowy Papieża Joaquín Navarro-Valls. Ten znany wszystkim rzymskim korespondentom prasy światowej Hiszpan jest z wykształcenia… psychiatrą. Sam żartuje, że praktyka medyczna dobrze przygotowała go do kontaktów z mediami.
Navarro-Valls był rzymskim wysłannikiem hiszpańskiego dziennika “ABC” i przewodniczącym Stowarzyszenia Prasy Zagranicznej Włoch. W grudniu 1984 roku został rzecznikiem prasowym Jana Pawła II.
“Tradycyjny stosunek Watykanu do udzielania informacji był zasadniczo taki, że im mniej się mówi, tym lepiej. Navarro i Jan Paweł nie zgadzali się z tym. Uważali, że świat za murami leoniańskimi powinien mieć dostęp do wiadomości o wydarzeniach w Watykanie” – pisze George Weigel, autor biografii Papieża pt. “Świadek nadziei”.
W styczniu 1991 roku powstał stały serwis informacyjny Watykanu. Warto również zajrzeć na internetową stronę http://www.vatican.va/.
Stolica Apostolska wydaje dziennik “L’Osservatore Romano” (edycja włoska), który – jako tygodnik lub miesięcznik – ukazuje się również w formie mutacji narodowych.
Nie sposób nie zauważyć też ogromnej liczby książek, które poświęcone są Janowi Pawłowi II. W październiku 1994 roku opublikowana została książka Jana Pawła II “Przekroczyć próg nadziei“.
Rok wcześniej Jan Paweł II miał udzielić wywiadu telewizyjnego włoskiemu dziennikarzowi Vittorio Messoriemu. Papież był jednak tak zajęty, że z projektu trzeba było zrezygnować.
W kwietniu 1994 roku Messori otrzymał jednak od Ojca Świętego teczkę podpisaną “Przekroczyć próg nadziei” – w środku znajdowały się odpowiedzi na przygotowane przez Messoriego pytania. W ten sposób powstał jeden z największych bestsellerów lat 90.
W listopadzie 1996 roku ukazała się duchowa autobiografia Jana Pawła II “Dar i tajemnica“.
Obie te książki w bardzo osobisty sposób wprowadzają w świat nauczania Papieża-Polaka.
Papieski humor
“Wojtyłę szczegóły nużyły. Chyba że chodziło o jakiś dobry wic. Na dobry dowcip nigdy nie żałował czasu” – tak o Karolu Wojtyle, kiedy był jeszcze biskupem, a potem kardynałem, mówili ksiądz Adam Boniecki i biskup Tadeusz Pieronek.
Zabawne anegdoty o Papieżu i jego poczuciu humoru krążyły, jeszcze zanim został głową Kościoła. Naturalność, skromność i prostota cechowały jego zachowanie także po 1978 roku Jan Paweł II po prostu pozostał sobą – człowiekiem otwartym na innych, skorym do inteligentnych, autoironicznych, a czasem nawet złośliwych żartów.
Szereg “papieskich anegdot” przedstawia w książce “Spotkania z Wujkiem Karolem” o. Leon Knabit. I tak kiedyś o. Leon (mężczyzna wysoki, ale bardzo szczupły) namówił arcybiskupa Wojtyłę na odwiedziny opłatkowe w swojej parafii. Na zakończenie spotkania gość odezwał się do parafianek: “Wszystko bardzo miłe, cenię waszą pracę i oddanie Kościołowi. Ale jedna rzecz mi się zupełnie nie podoba“. Strwożone parafianki zaczęły patrzeć po sobie – czyżby coś się nie udało? – “Jak wy dbacie o swego proboszcza? Popatrzcie, jak on wygląda!”
Innym razem arcybiskup Wojtyła przyjechał na pogrzeb sufragana częstochowskiego. Witając się ze zgromadzonymi biskupami, pominął jakoś biskupa z Siedlec. Rychło jednak się spostrzegł, wrócił, podszedł do pominiętego i powiedział po prostu: “Świnia jestem, nie przywitałem księdza biskupa“.
Kiedyś – o czym pisał Jan Turnau – kardynał Wojtyła przyjechał z wykładem do seminarium duchownego księży redemptorystów w Tuchowie. Ciekawszy od wykładu okazał się jednak sposób, w jaki gość przebył parę pięter między aulą a refektarzem – usiadł na poręczy schodów i… zjechał.
A tak biskup Pieronek wspominał wizytę kardynała w podhalańskiej parafii: “Wita go góralka: – Eminencyjo, najprzystojniejszy księże kardynale“. A Wojtyła: – No, coś w tym jest“.
W 1979 roku, już po wyborze na papieża, na audiencji dla pracowników “Tygodnika Powszechnego”, “Znaku” i “Więzi” Wojtyła przygląda się znajomym twarzom i spostrzega sarmackie wąsy zapuszczone niedawno przez Tadeusza Żychiewicza. “Wąsy pana Żychiewicza” – powiedział – “są największym osiągnięciem mojego pontyfikatu“.
Najczęściej poczucie humoru Jana Pawła II doceniamy podczas jego pielgrzymek, kiedy prowadzi dialog z wiernymi, a czasem przedrzeźnia i żartuje z ich okrzyków.
Tak też było podczas ostatniej podróży do Polski, w 1999 roku. W Licheniu Papież opowiadał, że kiedy wjeżdżał do sanktuarium, okrzyki ludzi “Witaj w Licheniu” skojarzyły mu się z “Witaj, ty leniu!“.
Z okna krakowskiej kurii skandującym “Niech żyje Papież!” odpowiadał: “Macie rację, jeszcze żyje“.
Słynne było kichnięcie Papieża w 1997 roku we Wrocławiu na Międzynarodowym Kongresie Eucharystycznym i jego natychmiastowy komentarz: “Okazuje się, że nawet coś takiego jak kichnięcie może służyć ekumenizmowi“.
Na koniec plotka z papieskiego numeru “Vivy”: kiedyś jedna z sióstr-kucharek podobno westchnęła podczas posiłku “Ileż ja mam kłopotu z Waszą Świątobliwością“. Odpowiedź Papieża brzmiała: “Siostro, a ile kłopotów mam ja z moją świątobliwością…”
Pokój
Jan Paweł II jest gorącym orędownikiem pokoju. Papież zawsze solidaryzuje się z ofiarami wojen, a watykańska dyplomacja okazuje się być skutecznym mediatorem w wielu konfliktach zbrojnych.
Dyplomacja watykańska doprowadziła m. in. w listopadzie 1984 roku do podpisania układu pokojowego między Argentyną i Chile, który zakończył spór graniczny w rejonie kanału Beagle.
Papieską postawę doskonale ilustruje Orędzie Wielkanocne połączone z błogosławieństwem Urbi et Orbi w 2001 roku. Jan Paweł II przekonywał w nim: “Z radością i zachwytem odkryjcie dziś na nowo, że świat nie jest już w niewoli nieuchronnych wydarzeń. Nasz świat może się zmienić: pokój jest możliwy, nawet tam, gdzie od bardzo dawna ludzie walczą i giną, jak w Ziemi Świętej i Jerozolimie; jest możliwy na Bałkanach które nie są już skazane na dręczącą niepewność“.
Zdaniem Papieża “dążenie do pokoju jest wrodzone ludzkiej naturze i znajduje odzwierciedlenie w różnych religiach“, a więc każda wojna jest sprzeczna nie tylko z Boskim przykazaniem miłości bliźniego, ale i istotą człowieczeństwa (orędzie na XXV Światowy Dzień Pokoju, 1 stycznia 1992). By zapewnić światu ład i spokój, “potrzebny jest solidarny wysiłek wszystkich: polityków, ludzi stojących na czele organizacji międzynarodowych, przedsiębiorców i pracowników, zorganizowanych grup społecznych i poszczególnych obywateli“. Wysiłek ten jest w szczególności obowiązkiem chrześcijan, którzy wierzą w “Księcia Pokoju” – Chrystusa.
Zdaniem Papieża potrzebne są konkretne działania: dialog ekumeniczny i pojednanie międzyreligijne, poszanowanie praw człowieka, a przede wszystkim wolności religijnej, redukcja zbrojeń, wzajemne poznawanie się narodów i kultur, częściowe lub całkowite umorzenie zadłużenia najbiedniejszych krajów świata.
27 października 1986 roku z inicjatywy Jana Pawła II odbył się w Asyżu Światowy Dzień Modlitw o Pokój. Po raz pierwszy w historii świata przedstawiciele 12 największych religii spotkali się, by wspólnie modlić się w intencji pokoju. Papież dwukrotnie odwiedzał siedzibę Organizacji Narodów Zjednoczonych (w 1979 i 1995 roku). W 1995 roku apelował, by “Narody Zjednoczone podjęły ryzyko solidarności, a tym samym ryzyko pokoju“.
W działalność na rzecz światowego ładu zaangażowana jest Papieska Rada “Iustitia et Pax”, na czele której stoi kardynał François Xavier Nguyen Van Thuân – Wietnamczyk prześladowany przez komunistów. W ubiegłym roku inna Papieska Rada – “Cor Unum” – przekazała na rzecz ofiar wojen i kataklizmów ponad 7 mln dolarów.
Również w Roku Jubileuszowym – z inicjatywy Jana Pawła II i… lidera zespołu U2, Bono – Stany Zjednoczone anulowały 435 mln dolarów długu 33 najbiedniejszym krajom świata.
“Kiedy Papież i wszyscy piosenkarze pop będą śpiewać tę samą melodię, nasze głosy zostaną usłyszane w niebie” – powiedział ówczesny prezydent USA, Bill Clinton.
Ubóstwo
Problem ubóstwa pojawia się w nauce Kościoła w dwojakim sensie. Po pierwsze, chrześcijanin związany jest biblijnym nakazem pomocy ubogim. Po drugie, kapłan – na wzór Chrystusa i Apostołów – powinien żyć w ubóstwie.
W lipcu 1980 roku, w czasie podróży do Brazylii, Ojciec Święty odwiedził najbiedniejszą dzielnicę Rio de Janeiro, favelę Vidigal. Papież powiedział wtedy: “Tym, którzy żyją w obfitości, którzy mają wszystko, czego potrzebują, Kościół, który chce być Kościołem ubogich, powiada: cieszcie się owocami waszej pracy i chwalebnych starań, lecz czyńcie to w imię świata Chrystusowego, w imię braterstwa ludzkiego i społecznej solidarności. Nie zachowujcie tych owoców tylko dla siebie: myślcie o tych, którzy nie mają tego, co im potrzeba, którzy żyją w stałej nędzy, którzy cierpią głód. Dzielcie się z nimi stale i w sposób przemyślany“. Jan Paweł II podarował też miejscowemu proboszczowi pierścień pasterski, który otrzymał od Pawła VI na konsystorzu w 1967 roku. Ten gest i słowa Papieża są chyba najlepszym streszczeniem jego nauki społecznej.
W adhortacji apostolskiej Familiaris consortio (o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym, listopad 1981 roku) Jan Paweł II wzywa rodzinę chrześcijańską, by bezinteresownie poświęciła się pomocy ludziom “głodnym, biednym, starym, narkomanom i pozbawionym rodziny“.
Zdaniem Papieża skuteczna walka z biedą służy nie tylko konkretnym potrzebującym, ale jest także gwarancją światowego pokoju.
Jan Paweł II wskazuje na niesprawiedliwy podział zasobów świata i dóbr cywilizacji, przez który powiększa się różnica między warunkami życia bogatych i biednych. Ta dysproporcja czyni “ze świata, w którym żyjemy, świat rozbity już u samych jego podstaw” (adhortacja apostolska Reconciliatio et paenitentia – o pojednaniu i pokucie w dzisiejszym posłannictwie Kościoła, grudzień 1984 roku). By zaradzić temu podziałowi, Papież postuluje całkowite lub częściowe umorzenie długów najuboższym krajom świata.
Jak natomiast należy interpretować ubóstwo duchownych? W posynodalnej adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis (poświęconej formacji kapłanów we współczesnym świecie, marzec 1992 roku) Papież podkreśla, że ubóstwo kleru “z pewnością nie oznacza pogardy i odrzucenia dóbr materialnych, lecz posługiwanie się nimi z wdzięcznością i serdecznością, i jednocześnie radosne wyrzeczenie się ich z wielką wewnętrzną wolnością, czyli zgodnie z wolą Boga i Jego zamysłem“. Ubogi kapłan jest bowiem “gotowy udać się tam, gdzie jego praca jest bardziej pożyteczna i pilna, także kosztem wyrzeczeń osobistych” oraz lepiej rozumie problemy najuboższych.
Jakakolwiek działalność finansowa Kościoła musi służyć przede wszystkim wiernym zrzeszonym w lokalnej wspólnocie. Dlatego też, twierdzi Ojciec Święty, “kapłan winien dawać świadectwo całkowitej »przejrzystości« w rozporządzaniu dobrami wspólnoty” – nie może traktować ich jako własnego majątku, “ale jako rzecz, z której musi zdać sprawę Bogu i braciom, przede wszystkim ubogim“.
Wspólnota powinna zapewnić duchownemu utrzymanie, jednak posługi duszpasterskiej nie wolno uzależniać od korzyści i zysków, które można z niej czerpać.
Upadek komunizmu
Zwolennicy spiskowej teorii dziejów twierdzą, iż w czerwcu 1982 roku Jan Paweł II i prezydent USA Ronald Reagan zawarli tajne porozumienie, którego celem było obalenie komunizmu.
Nawet w najbardziej absurdalnej plotce tkwi jednak ziarno prawdy: bez Jana Pawła II Związek Radziecki i system podległych mu państw Europy Środkowowschodniej nie rozpadłby się tak szybko i tak bezkrwawo.
“Kiedy się zastanowimy, jakie siły duchowe ruszyły z posad sowiecką dominację nad Europą Środkową i Wschodnią, przychodzi nam wtedy na myśl osoba Jana Pawła II” – powiedział były kanclerz Niemiec Helmut Kohl.
Kierownictwo Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej było zupełnie zaskoczone wyborem Karola Wojtyły na papieża w październiku 1978 r. Szok ustąpił jednak szybko przerażeniu. Podobna atmosfera panowała w Moskwie.
“Sowieci woleliby Aleksandra Sołżenicyna jako sekretarza generalnego ONZ niż Polaka jako Papieża” – stwierdził wtedy jeden z włoskich dziennikarzy. Szef KGB Jurij Andropow zlecił przeprowadzenie śledztwa w sprawie okoliczności wyboru papieża.
W czerwcu 1979 roku Jan Paweł II przybył z pierwszą pielgrzymką do Ojczyzny. Ta wizyta obudziła naród z powojennego letargu.
2 czerwca 1979 roku na placu Zwycięstwa w Warszawie setki tysięcy Polaków słuchały słów Papieża: “I wołam (…) z całej głębi tego tysiąclecia (…): Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi!“.
Papieska prośba ziściła się szybciej, niż ktokolwiek przypuszczał, choć w listopadzie Moskwa zatwierdziła plan “działań przeciwko polityce Watykanu w stosunku do państw socjalistycznych”. W sierpniu następnego roku wybuchł strajk w Stoczni Gdańskiej. Historia XX wieku zaczęła zmieniać swój bieg. W dniu zakończenia strajku, 31 sierpnia 1980 roku, Lech Wałęsa podpisuje porozumienie z władzami PRL ogromnym długopisem z wizerunkiem Jana Pawła II – to symbol wdzięczności dla Papieża, który wyrażał poparcie dla protestujących i bez którego może nie powstałaby “Solidarność”.
16 grudnia 1980 roku Jan Paweł II pisze list do sekretarza generalnego KC KPZR Leonida Breżniewa, w którym nalega, by ZSRR zrezygnował z interwencji zbrojnej w Polsce. Breżniew nie decyduje się na stłumienie siłą polskich reform. Rok później generał Wojciech Jaruzelski ogłasza w Polsce stan wojenny. Po pięciu dniach otrzymuje on list od Jana Pawła II, w który Papież wzywa do “zaprzestania działań, które przynoszą ze sobą rozlew polskiej krwi“. W Wigilię – na znak solidarności z rodakami – w oknie audiencyjnym pałacu apostolskiego płonie świeczka.
W czerwcu 1983 roku Jan Paweł II przybywa po raz drugi do Ojczyzny, w lipcu władze znoszą stan wojenny.
19 października 1984 roku zostaje zamordowany ksiądz Jerzy Popiełuszko. Od tej pory władze będą już tylko ustępować.
W kilka lat później system komunistyczny chwieje się już w posadach. Michaił Gorbaczow, od marca 1985 roku sekretarz generalny KC KPZR, inicjuje reformę gospodarki i życia społecznego (pierestrojka) oraz postuluje większą jawność życia politycznego (głasnost).
W czerwcu 1988 roku Papież wysyła do niego list, w którym przekonuje do większego poszanowania wolności religijnej i kontynuowania reform.
W lutym 1989 roku rozpoczyna się epilog komunizmu w Europie Środkowowschodniej: w Polsce władze i opozycja zasiadają przy Okrągłym Stole. W czerwcu odbywają się częściowo wolne wybory do parlamentu, a we wrześniu na czele rządu staje opozycjonista Tadeusz Mazowiecki. 9 listopada upada Mur Berliński – symbol podziału Europy na wrogie sobie Wschód i Zachód, upadają reżimy w Czechosłowacji, Rumunii, na Węgrzech.
1 grudnia 1989 roku, kiedy los komunizmu jest już przesądzony, Jan Paweł II przyjmuje w Watykanie Michaiła Gorbaczowa, który zaprasza Ojca Świętego do złożenia wizyty w Moskwie.
Spotkanie to jest “znakiem czasów, które powoli dojrzewały i przynoszą wielkie nadzieje” – powiedział wtedy Jan Paweł II.
Wolność
Wolność to słowo-klucz do nauki i filozofii Jana Pawła II. Pojęcie to pojawia się w wypowiedziach Papieża w różnych kontekstach i znaczeniach: od wolności jednostki po wolność narodów.
Zdaniem Jana Pawła II wolność człowieka trzeba rozpatrywać w świetle relacji z Bogiem i bliźnimi. Jest to bowiem “wielki dar Stwórcy, jako że ma służyć osobie i jej spełnieniu, które dokonuje się przez dar z siebie i otwarcie się na drugiego człowieka” (encyklika Evangelium Vitae – O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, marzec 1995).
Wolność odarta z tolerancji i poczucia odpowiedzialności za innych prowadzi do “do ogołocenia jej z pierwotnej treści oraz do przekreślenia jej najgłębszego powołania i godności“. Wolna wola jest więc nie tylko przywilejem, który człowiek jako istota rozumna otrzymał od Boga, ale trudnym zadaniem, które chrześcijanin ma realizować w swoim życiu.
Ci, którzy w dążeniu do wolności absolutnej pragną zerwać z wszelką tradycją i autorytetem, wypaczają jej znaczenie. W takiej sytuacji “człowiek nie przyjmuje już prawdy o dobru i złu jako jedynego i niepodważalnego punktu odniesienia dla swoich decyzji, ale kieruje się wyłącznie swoją subiektywną i zmienną opinią lub po prostu swym egoistycznym interesem i kaprysem“.
Jan Paweł II ostrzega przed fałszywie rozumianą autonomią jednostki – wolność człowieka musi kończyć się tam, gdzie szkodzi ona bliźnim. W przeciwnym razie “społeczeństwo staje się zbiorowością jednostek żyjących obok siebie, ale nie połączonych wzajemnymi więzami: każdy pragnie zrealizować swoje cele niezależnie od innych czy wręcz dąży do własnych korzyści kosztem innych“.
Jak pogodzić wolną wolę z byciem posłusznym Bogu i Jego nakazom?
Jan Paweł II nie dostrzega tu paradoksu, ale logiczne wynikanie: “Wolność nie tylko towarzyszy wierze – jest jej nieodzownym warunkiem. Więcej, to właśnie wiara pozwala każdemu jak najlepiej wyrazić swoją wolność. Innymi słowy, wolność nie wyraża się w dokonywaniu wyborów przeciw Bogu” (encyklika Fides et Ratio – poświęcona relacji wiary i rozumu, październik 1998).
Jan Paweł II przywiązuje wiele uwagi do poszanowania wolności religijnej. Jest ona dla niego fundamentalnym przejawem poszanowania godności człowieka przez państwo. Wolność narodów społeczeństw i kultur jest zdaniem Papieża gwarantem światowego ładu. Narody muszą zrezygnować z wszelkich ideologii opartych na przekonaniu o wyższości rasowej czy kulturowej. Należy więc “mieć wolę respektowania dróg, którymi postępują w sprawach wewnętrznych inne narody, wolę uznania ich osobowości w łonie rodziny ludzkiej, a zatem być gotowym do zrewidowania i korekty każdej polityki, która byłaby w rzeczywistości ingerencją lub wyzyskiem w dziedzinie gospodarczej, społecznej czy kulturalnej” (Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1 stycznia 1981).
WIARA
Dialog międzyreligijny
Kościół katolicki aż do czasów “rewolucji kopernikańskiej”, jaką był dla niego sobór watykański II (1962-65), z nieufnością patrzył na dialog międzyreligijny. Dlaczego?
Do soboru bowiem dosłownie odczytywano formułę św. Cypriana, która głosiła, że “poza Kościołem nie ma zbawienia”.
Przełom w dialogu Kościoła katolickiego z innymi wielkimi religiami światowymi (buddyzmem, hinduizmem, islamem itd.) nastąpił wraz z ogłoszeniem soborowej “Deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich”.
Stwierdza ona, że Kościół akceptuje w innych religiach to, co jest w nich “prawdziwe i święte”. Dokument zapewnia, że Kościół odnosi się do nich z “szczerym szacunkiem”, gdyż mimo różnic “odbijają promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi”. To z kolei – w innym bardzo ważnym soborowym dokumencie o Kościele (Lumen gentium) – przyczyniło się do określenia Kościoła jako Ludu Bożego.
W dokumencie tym czytamy, że do “katolickiej jedności Ludu Bożego powołani są wszyscy ludzie i w różny sposób do niej należą lub są przyporządkowani, zarówno wierni katoliccy, jak inni wierzący w Chrystusa, jak wreszcie wszyscy w ogóle ludzie, z łaski Bożej powołani do zbawienia“. A to stwierdzenie podbudowane jest także deklaracją o – uwaga! – wolności religijnej (Dignitatis humanae).
Kolejny wielki przełom w dialogu międzyreligijnym dokonał się za sprawą Jan Pawła II. To z inicjatywy Papieża w październiku 1986 roku doszło w Asyżu do spotkania przedstawicieli innych wyznań chrześcijańskich oraz przywódców religii niechrześcijańskich. Celem tego spotkania, jak się dziś powszechnie sądzi epokowego, była wspólna modlitwa o pokój.
Zaproszenie więc do modlitwy – i to bez konieczności wchodzenia w jakiekolwiek światopoglądowe kompromisy – pociągało za sobą uznanie, że odmienne w swych aspektach doktrynalnych i formułach zbawienia tradycje religijne wiele łączy, ich wspólnota nie ma przypadkowego charakteru, a wyznawcy tych religii, wprawdzie w różnym stopniu i zakresie, ale zawsze dotykają tej samej Prawdy i uczestniczą w tej samej Tajemnicy. Gest ten – wszystko na to wskazywało – należało rozumieć jako staranie przemyślany akt, będący sygnałem gotowości Kościoła do dalszego pogłębiania międzyreligijnego dialogu i pojednania.
Tak odważna inicjatywa Papieża ośmieliła teologów do tworzenia ryzykownych koncepcji, które nie zawsze dawały się pogodzić z nauką Kościoła o wyjątkowej roli Jezusa w naszej drodze do Boga.
Dlatego w roku Wielkiego Jubileuszu 2000 Kongregacja Nauki Wiary, kierowana przez kardynała Josepha Ratzingera, opublikowała deklarację Dominus Iesus, którą podpisał Papież. Dokument ten, poświęcony przede wszystkim dialogowi katolicyzmu z innymi religiami, wzbudził szereg kontrowersji.
I choć deklaracja jest jedynie uroczystym wyznaniem wiary w Chrystusa w obliczu relatywistycznych opinii, które tu i ówdzie (szczególnie wśród chrześcijan Azji) szerzą się w imię opacznie pojmowanego dialogu z innymi religiami, to możemy w niej m.in. przeczytać, że innym religiom nie należy się nic poza “szacunkiem”. Nie można im przypisywać zdolności zbawienia, czy nawet Boskiego pochodzenia, gdyż taki charakter mają jedynie “sakramenty chrześcijańskie”.
Takie słowa zahamowały dialog międzyreligijny. Jeszcze nie wiadomo, na jak długo.
Ekumenizm
Słowo “ekumenizm” łączy się z takimi podstawowymi wartościami, jak dialog, współpraca, solidarność czy partnerstwo. Któż dziś chciałby ściągnąć na siebie zarzut, że nie jest człowiekiem dialogu i stroni od współpracy?
Wysoki kurs zawołanie “ekumenizm” zyskało na soborze watykańskim II; wystarczyło, że w auli soborowej, gdzie odbywały się obrady, ktoś rzucił uwagę, iż określony zwrot nie jest ekumeniczny, a z miejsca wyrażenie to było odrzucane, i na odwrót – gdy w jakimś sformułowaniu dostrzeżono niuans ekumeniczny, decydowało to o jego przyjęciu.
Choć ruch ekumeniczny, którego celem jest poszukiwanie dróg przywrócenia naruszonej jedności między wyznaniami chrześcijańskimi – np. katolickim, prawosławnym, protestanckim – jest tak samo dawny jak podziały, to trzeba powiedzieć, że momentem przełomowym dla Kościoła rzymskokatolickiego w tej dziedzinie jest sobór.
A to za sprawą rewolucyjnego aktu, jakim bez wątpienia jest Unitatis redintegratio (Dekret o ekumenizmie).
Ekumenia, jak czytamy we wstępie tego soborowego dokumentu, jest palącą potrzebą chwili. Tak więc, jak to sformułował Jan Paweł II w pierwszej ekumenicznej encyklice Ut unum sint (Aby byli jedno, 1995), dla ekumenizmu nie ma żadnej alternatywy. Ale choć wielu ludzi wierzących widzi Papieża spotykającego się z przedstawicielami innych Kościołów chrześcijańskich, to w głębi serca może rodzić się pytanie: “po co ten ekumenizm?“, “komu on służy, bo chyba nie nam?” i “jak może być szczery?“.
Człowiek wierzący, który z niewzruszoną pewnością wyznaje: “Mój Kościół jest prawdziwy, inne Kościoły błądzą“, nie może prowadzić szczerego dialogu ekumenicznego. Nie może angażować się w taki dialog ktoś, kto sądzi, że wszystko, czego naucza jego Kościół, trafia w dziesiątkę; że głoszona przezeń prawda nie wymaga pogłębienia; że jego dogmaty i tradycja wyrażają Bożą Tajemnicę w sposób pełny, wyczerpujący i całkowicie adekwatny.
Ale żeby nie było niejasności – ruch ekumeniczny nie prowadzi do relatywizowania prawdy (np. katolickich dogmatów), lecz do zrelatywizowania naszego do niej podejścia. Tylko w ten sposób można uczynić ekumenizm “imperatywem chrześcijańskiego sumienia“, tak jak naucza tego Jan Pawła II w encyklice Ut unum sint.
Żydzi
“Chyba najbardziej niezwykłym dokonaniem Jan Pawła II jest wizyta w synagodze” – pisał żydowski teolog Stanisław Krajewski, kiedy Jan Paweł II 13 kwietnia 1986 r. – jako pierwszy papież – odwiedził żydowską świątynię.
Tego dnia główny rabin Rzymu, profesor Elio Toagff, i biskup Rzymu uściskali się jak starzy przyjaciele, a potem usiedli obok siebie. Co w tym szczególnym dniu powiedział Papież do społeczności zebranej w rzymskiej synagodze?
Jan Paweł II zacytował deklarację Nostra aetate (O stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich): “Kościół ‘ubolewa nad nienawiścią, prześladowaniami i wszelkimi przejawami antysemityzmu, skierowanymi przeciw Żydom w każdym czasie i przez kogokolwiek’. Powtarzam: ‘przez kogokolwiek‘”.
Wystąpienie biskupa Rzymu poruszało ważne kwestie teologiczne. Po pierwsze, dawało świadectwo więzi łączącej chrześcijaństwo z judaizmem: “Religia żydowska nie jest dla naszej religii rzeczywistością zewnętrzną, lecz czymś wewnętrznym (…). Jesteście naszymi umiłowanymi braćmi i można powiedzieć – naszymi starszymi braćmi“.
Co intrygujące: Jan Paweł II czterokrotnie nazwał Żydów “braćmi”, za każdym razem wywołując burzę oklasków.
Po drugie, podkreślił, że nie można obarczać Żydów odpowiedzialnością za Ukrzyżowanie, i dodał: “Nie mam żadnych podstaw do jakiejkolwiek, rzekomo teologicznie usprawiedliwionej, dyskryminacji czy prześladowań Żydów“. Po trzecie wreszcie – mówił Papież – “nie należy przedstawiać Żydów jako odrzuconych ani przeklętych“. Oni nadal są kochani przez Boga, który powołał ich “wezwaniem nieodwracalnym“.
Jan Paweł II nie przyszedł do Żydów, aby ich nawracać: wiara “nie może być przedmiotem zewnętrznego nacisku“. “Obie nasze religie (…) chcą być uznawane i respektowane, każda w swej własnej tożsamości“. “Jesteśmy gotowi do pogłębiania dialogu (…) z wzajemnym poszanowaniem naszych najgłębszych przekonań“.
Spotkanie zakończyła modlitwa. Papież, który kilka minut wcześniej wyrażał radość z “odnalezionego” braterstwa, odczytał Psalm 133: “O, jak dobrze i jak miło, kiedy bracia żyją w zgodzie“.
Od tego przełomowego wydarzenia Jana Paweł II nie przestaje powtarzać, że wszelki antysemityzm jest grzechem.
PIELGRZYMKI
Podróże Apostolskie Jana Pawła II są jednym z najważniejszych wyróżników Jego pontyfikatu. W całej historii Kościoła nie zdarzyły się tak liczne pielgrzymki papieża. Tę długowieczną tradycję braku podejmowania przez papieży podróży apostolskich, przerwał dopiero Jan XXIII (28 X 1958 – 3 VI 1963), który udał się do Loreto, a także do Asyżu z okazji jubileuszu 750–lecia zakonu franciszkańskiego. Przełom jednak przyniósł papież Paweł VI, który odbył 9 zagranicznych podróży m.in. do Izraela, Jerozolimy, Kolumbii, Ugandy, Australii, Portugali, Turcji, Szwajcarii a także do Iranu, Pakistanu, Filipin, Indonezji, Hongkongu, Sri Lanki. Ogromna jednak zmiana nastąpiła podczas pontyfikatu Jana Pawła II, który według oficjalnych danych odbył 104 zagraniczne pielgrzymki oraz ok. 145 podróży na terenie Włoch. Jako biskup Rzymu nawiedził ponad 300 rzymskich parafii.
Podczas podróży zagranicznych Jan Paweł II odwiedził 130 krajów i ok. 900 miejscowości. Niektóre kraje odwiedził kilkakrotnie m. in. Polskę, Francję, USA, Meksyk, Hiszpanię, czy Portugalię. Łączna długość pielgrzymkowych dróg Jana Pawła II wynosi ok. 1 mln 700 tys. km Długość ta odpowiada trzykrotnej odległości między Ziemią a Księżycem, czy prawie 30-krotnemu obiegnięciu Ziemi wokół równika. Poza Watykanem Jan Paweł II spędził w sumie ponad dwa lata swego 25-letniego pontyfikatu.
Pierwszą zagraniczną pielgrzymką Jana Pawła II była podróż na Dominikanę, do Meksyku i na Bahama w styczniu 1979 roku. Ostatnią zaś pielgrzymka do Lourdes 15-16 VIII 2004 roku.
Większość swoich apostolskich podróży, pielgrzymek wiary, rozpoczynał od słów: „Przybywam jako Papież – Pielgrzym”. Każda pielgrzymka Jana Pawła II oprócz szczególnych motywów, na przykład takich jak jubileuszowe obchody, beatyfikacje, kanonizacje, czy Światowe Dni Młodzieży, zawsze miała na celu spotkanie z wiernymi Kościoła lokalnego oraz umocnienie braci w wierze.
Kulminacyjnym momentem wszystkich pielgrzymek była Msza św., na zakończenie której Jan Paweł II zawierzał dany naród Matce Bożej. Niemalże stałym elementem podróży były spotkania ekumeniczne, a także spotkania z młodzieżą.
Litwa, Łotwa, Estonia
We wrześniu 1993 Jan Paweł II udał się na Litwę, Łotwę i Estonię – była to jego pierwsza wizyta na terenie dawnego ZSRR.
Papież modlił się na Wzgórzu Krzyży na Litwie – w miejscu, gdzie wznosi się las tysięcy krzyży postawionych ofiarom powstania styczniowego i rządów komunistycznych.
Na Uniwersytecie Ryskim Jan Paweł II dokonywał rozrachunku z komunizmem: “Kiedy człowiekowi odbiera się transcendentny punkt odniesienia, staje się on zaledwie kroplą w oceanie. Tak doszło do powstania sytuacji, w której w imię ‘klasy’ czy rzekomego dobra społecznego prześladowano lub wręcz uśmiercano jednostki“. Papież przestrzegał przed mściwością: “W waszych oczach nie może być ani zwycięzców ani pokonanych“.
Kuba
Sporo emocji budziła papieska wizyta na Kubie (styczeń 1998).
Jedni oczekiwali “rewolucji chrześcijańskiej” i zmian podobnych do tych, które nastąpiły w Polsce po pielgrzymce w 1979 roku. Inni obawiali się, że Papież swoją wizytą uprawomocni autorytarne rządy Fidela Castro. Wcześniej władze na prośbę Watykanu ogłosiły Boże Narodzenie 1997 dniem wolnym od pracy, a stu misjonarzy otrzymało wizy wjazdowe i pozwolenie na działalność.
Ojciec Święty przedstawił się Kubańczykom jako “wysłannik prawdy i nadziei“. Upomniał się o więźniów politycznych, skrytykował zarówno państwo oparte na ateizmie, jak i sankcje nałożone na Kubę. Demokrację określił jako “projekt polityczny najbardziej harmonizujący z ludzką naturą“. “Nie lękajcie się otworzyć waszych serc” – zachęcał. – “Niechaj Kuba, ze wszystkimi swoimi wspaniałymi możliwościami, otworzy się na świat i niechaj świat otworzy się na Kubę, aby ten naród mógł patrzeć w przyszłość z nadzieją“.
Choć na efekty polityczne wizyty trzeba będzie jeszcze poczekać, to już wiadomo, że – cytując kubańskiego pastora – “Papież zrobił wszystko, jak trzeba; tutaj już nic nie będzie takie samo“.
Rumunia
W swoją 86. zagraniczną podróż w maju 1999 roku. Papież wybrał się do Rumunii – po raz pierwszy odwiedzał kraj, w którym większość stanowią prawosławni.
Pielgrzymka oznaczała przezwyciężenie konfliktów i naprawę stosunków katolicko-prawosławnych. Patriarcha Teokryst, który jeszcze w 1991 roku apelował o zerwanie dialogu z katolikami na czas pontyfikatu Jana Pawła II, teraz wymieniał z nim kielichy mszalne, “z nadzieją, że kiedyś razem przystąpią do komunii“.
Podczas liturgii Papież, który pobyt w Rumunii nazwał “przekroczeniem progu nadziei“, mówił: “Niech wspólne cierpienie nie rodzi podziału, ale wzbudzi cud pojednania. Czyż nie tego cudu świat oczekuje od wierzących?“. A kiedy na zakończenie mszy tłum zaczął wołać “Unitate!” (jedność), odpowiedział krótko: “A więc trzeba się spieszyć“.
Ziemia Święta
Podróż do Ziemi Świętej śladami Jezusa (20-26 marca 2000 roku) była jednym z etapów obchodów Roku Jubileuszowego.
W Jordanii Papież odwiedził sanktuarium Mojżesza na górze Nebo i modlił się nad Jordanem, gdzie Jezus miał przyjąć chrzest od Jana Chrzciciela. Potem udał się do Betlejem – tam przerwał na chwilę mszę świętą, by nie zagłuszyć śpiewu muezina wzywającego muzułmanów do modlitwy.
W Izraelu Ojciec Święty odprawił msze w jerozolimskim Wieczerniku, na Górze Błogosławieństw, w Nazarecie i w bazylice Grobu Pańskiego. Niezapomniana była wizyta w żydowskim Instytucie Pamięci Narodowej Yad Vashem oraz modlitwa przy Ścianie Płaczu, w szczeliny której włożył zgodnie z żydowską tradycją karteczkę z prośbami do Boga.
Oba wydarzenia stanowiły akt hołdu dla milionów zamordowanych w wyniku Holocaustu oraz antysemityzmu, nieobcego także Kościołowi katolickiemu. “Budujmy nową przyszłość, w której nie będzie już żadnych uczuć antyżydowskich wśród chrześcijan ani uczuć antychrześcijańskich wśród Żydów” – mówił Papież.
Śladami św. Pawła
W maju 2001 Jan Paweł II odbył kolejną trudną wizytę – podróżując śladami św. Pawła, odwiedził wrogą dotąd, prawosławną Grecję, muzułmańską Syrię i katolicką Maltę.
W Atenach prosił Boga o przebaczenie win wyrządzonych prawosławnym przez katolików. Na ateńskim Aeropagu wraz arcybiskupem Christodoulusem ogłosił wspólną deklarację nawołującą do jedności: “Potępiamy wszelkie uciekanie się do przemocy, prozelityzmu i fanatyzmu w imię religii“. W stolicy Syrii, Damaszku, Papież odwiedził meczet Omajadów.
Potem modlił się w ruinach Kunejtry, miasta zniszczonego przez wojnę syryjsko-izraelską.
Podróż do Syrii była “modlitwą o nadzieję, aby między narodami tego regionu strach został zastąpiony przez zaufanie, pogarda przez wzajemny szacunek, siła przez dialog i aby zwyciężyło pragnienie służenia dobru wspólnemu“.
PIELGRZYMKI DO POLSKI
Jan Paweł II jako papież pielgrzymował do Ojczyzny 8 razy.
I pielgrzymka (2–10 czerwca 1979)
2-10 czerwca 1979 roku – Swą pierwszą pielgrzymką do ojczyzny Jan Paweł II nadał impuls doniosłym wydarzeniom, które dokonały się w Polsce kilkanaście miesięcy później, kiedy powstawała “Solidarność”.
Trwała od 2 do 10 czerwca 1979 r. Przebiegała pod hasłem “Gaude Mater Polonia“.
W 1979 r. papież odwiedził:
Warszawę (2 VI)
Gniezno (2 VI)
Częstochowę (3-6 VI)
Kraków (6 VI)
Kalwarię Zebrzydowską (7 VI)
Wadowice (7 VI)
Oświęcim (8 VI)
Nowy Targ (9 VI)
Kraków (10 VI)
George Weigel, amerykański filozof i teolog, określił tę historyczną wizytę jako “dziewięć dni, które zmieniły świat i roznieciły rewolucję ducha“.
Na warszawskim placu Zwycięstwa Papież prosił o nowe zesłanie Ducha Świętego: “Ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież – wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze Ziemi. Tej Ziemi!“.
W Krakowie na Błoniach apelował do rodaków do wytrwania w wierze pomimo przeszkód ze strony tych, którzy odrzucają Chrystusa: “Musicie być mocni, drodzy bracia i siostry! Musicie być mocni tą mocą, którą daje wiara! Musicie być wierni! Dziś tej mocy bardziej wam potrzeba niż w jakiejkolwiek epoce dziejów“.
W Gnieźnie mówił o podzielonej Europie: “Czyż Chrystus tego nie chce, czy Duch Święty tego nie rozrządza, ażeby ten papież-Polak, papież-Słowianin, właśnie teraz odsłonił duchową jedność chrześcijańskiej Europy, na którą składają się dwie wielkie tradycje: Zachodu i Wschodu?“.
Papież osiągnął swój cel, Polacy byli już odmienieni. “Ci sami ludzie, na co dzień sfrustrowani i agresywni w kolejce za sprawunkami, przeobrażali się w zbiorowość pogodną i rozradowaną, stali się pełnymi godności obywatelami” – pisał Adam Michnik.
II pielgrzymka (16–23 czerwca 1983)
Trwała od 16 do 23 czerwca 1983 roku. Pielgrzymka przebiegała pod hasłem „Pokój Tobie, Polsko – Ojczyzno moja!”
W 1983 r. papież odwiedził:
Warszawę (16, 17 VI)
Niepokalanów (18 VI)
Częstochowę (18, 19 VI)
Poznań (20 VI)
Katowice (20 VI)
Wrocław (21 VI)
Górę św. Anny (21 VI)
Kraków (22, 23 VI)
Podczas pielgrzymki Jan Paweł II dokonał trzech beatyfikacji – w Poznaniu Urszuli Ledóchowskiej, a w Krakowie na Błoniach – Alberta Chmielowskiego i Rafała Kalinowskiego. Na Jasnej Górze złożył zakrwawiony pas, który miał na sobie w dniu zamachu, 13 maja 1981 roku.
“Przybywam, by stanąć pod krzyżem Chrystusa wraz ze wszystkimi rodakami, zwłaszcza z tymi, którzy najboleśniej czują cierpki smak zawodu, upokorzenia, cierpienia, pozbawienia wolności, krzywdy, podeptanej godności człowieka” – mówił Papież.
Mottem tej pielgrzymki były słowa św. Pawła o zwyciężaniu zła dobrem.
“Tylko zwycięstwo moralne może wyprowadzić społeczeństwo z rozbicia i przywrócić mu jedność. Taki ład może być zarazem zwycięstwem rządzonych i rządzących” – mówił Ojciec Święty na Stadionie Dziesięciolecia.
Przestrzegał władze państwowe i resztę Polaków pogrążonych w atmosferze stanu wojennego: “Naród ginie, gdy znieprawia swojego ducha – naród rośnie, gdy duch jego coraz bardziej się oczyszcza“.
Ważne słowa skierował do młodzieży w Częstochowie: “Co to znaczy »czuwam«? To znaczy, że staram się być człowiekiem sumienia. Nazywam po imieniu dobro i zło, a nie zamazuję. Musicie od siebie wymagać, nawet gdyby inni od was nie wymagali“.
Podczas pielgrzymki Papież spotkał się dwa razy z generałem Jaruzelskim, przyjął też Lecha Wałęsę. Zdaniem Janusza Poniewierskiego, Papież w 1983 roku “wyraźnie opowiedział się po stronie społeczeństwa – poparł »Solidarność«“. Prasa podziemna jednak pisała: “Nie obiecał rychłego końca cierpień, raczej przygotował nas na dalszą trudną drogę ku narodowemu zmartwychwstaniu“.
III pielgrzymka (8–14 czerwca 1987)
Trwała od 8 do 14 czerwca 1987 roku. Przebiegała pod hasłem “Do końca ich umiłował“.
Papież odwiedził:
Warszawę (8 VI)
Lublin (9 VI)
Tarnów (9, 10 VI)
Kraków (10, 11 VI)
Szczecin (11 VI)
Gdynię (11 VI)
Gdańsk (11, 12 VI)
Częstochowę (12 VI)
Łódź (13 VI)
Warszawę (13 VI)
Jednym z głównych celów pielgrzymki był udział papieża w II Krajowym Kongresie Eucharystycznym. Papież zainaugurował go 8 czerwca Mszą św. i homilią w kościele Wszystkich Świętych w Warszawie.
Jan Paweł II dokonał też dwóch beatyfikacji. 9 czerwca w Tarnowie beatyfikowana została Karolina Kózkówna, zaś 14 czerwca w Warszawie – bp Michał Kozal. Uroczysta Eucharystia w Warszawie kończyła zarazem II Krajowy Kongres Eucharystyczny.
“Bardzo wielkim niebezpieczeństwem, o którym słyszę, jest to, że ludzie się jak gdyby mniej miłują w Polsce, że coraz bardziej dochodzą do głosu egoizmy, przeciwieństwa. Ludzie się nie znoszą, ludzie się zwalczają. To jest zły posiew. To nie jest Eucharystia…” – mówił po przyjeździe Jan Paweł II.
Na Westerplatte namawiał młodych, zmęczonych stagnacją, do pozostania w kraju: “Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje Westerplatte. Jakiś wymiar zadań, które musi podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której nie można się uchylić. Wreszcie – jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba »utrzymać« i »obronić« – tak jak to Westerplatte – dla siebie i dla innych“.
W Gdańsku, kolebce “Solidarności”, Papież kontynuował umacnianie Polaków – “»Jeden drugiego brzemiona noście« – to zwięzłe zdanie Apostoła jest inspiracją dla międzyludzkiej i społecznej solidarności. Solidarność – to znaczy: jeden i drugi, a skoro brzemię, to brzemię niesione razem, we wspólnocie. A więc nigdy: jeden przeciwko drugiemu. I nigdy brzemię dźwigane przez człowieka samotnie. Bez pomocy drugich. Nie może być walka silniejsza od solidarności“.
Podczas tej pielgrzymki w Gdańsku i Krakowie dochodziło do starć z milicją, kilkanaście osób aresztowano. Pielgrzymów drobiazgowo przeszukiwano, prowadzono rozmowy “interwencyjne” w sprawie niektórych wystąpień papieskich z watykańskim sekretarzem stanu, a nawet z samym Papieżem.
Władza komunistyczna zmierzała jednak ku końcowi – dwa lata później odbyły się zwycięskie dla “Solidarności” wybory do parlamentu.
IV pielgrzymka (1–9 czerwca, 13–20 sierpnia 1991)
Pielgrzymka przebiegała w 2 etapach pod hasłem “Bogu dziękujcie, ducha nie gaście“.
W pierwszym etapie podróży apostolskiej Jan Paweł II odwiedził:
Koszalin (1, 2 VI)
Rzeszów (2 VI)
Przemyśl (2 VI)
Lubaczów (2, VI)
Kielce (3 VI)
Radom (4 VI)
Łomżę (5 VI)
Białystok (5 VI)
Olsztyn (5, 6 VI)
Włocławek (6, 7 VI)
Płock (7, 8 VI)
Warszawę (8, 9 VI)
Zainaugurował też II Ogólnopolski Synod Plenarny i dokonał beatyfikacji – bp. Józefa Sebastiana Pelczara, matki Bolesławy Lament, o. Rafała Chylińskiego i Anieli Salawy.
W drugim etapie wizyty Jan Paweł II odwiedził:
Kraków (13, 14 VIII)
Wadowice (14 VIII)
Częstochowa (14, 16 VIII)
Kraków (16 VIII)
Głównym celem jego wizyty było przewodniczenie obchodom VI Światowego Dnia Młodzieży w Częstochowie.
Czwartą pielgrzymkę Jana Pawła II do ojczyzny uznano za najmniej udaną wizytę Papieża w naszym kraju.
Polska odzyskała wolność i jej mieszkańcy chcieli, by dostojny gość świętował ten historyczny moment wraz z nimi.
Tymczasem papieska katecheza oparta na Dziesięciorgu Przykazaniach – moralnym fundamencie wolnego społeczeństwa – dotyczyła pułapek i zagrożeń jakie owa wolność przynosi. Część mediów i społeczeństwa zarzucała Papieżowi, że nie rozumie liberalnej demokracji oraz ingeruje – jako osoba duchowna – w strefę działalności politycznej. Nie bez znaczenia był fakt, iż polski Kościół – dotąd stanowiący jedność z narodem – okazał się nieprzygotowany na nadejście czasów dopuszczających różnorodność światopoglądową. Inna też sprawa, że niektórzy politycy prawicy wykorzystywali autorytet Kościoła i Papieża do swoich własnych, koniunkturalnych celów.
Polemiści Papieża często sięgali po jego słowa z homilii w Lubaczowie: “Postulat neutralności światopoglądowej jest słuszny głównie w tym zakresie, że państwo powinno chronić wolność sumienia i wyznania wszystkich swoich obywateli, niezależnie od tego, jaką religię lub światopogląd oni wyznają. Ale postulat, ażeby do życia społecznego i państwowego w żaden sposób nie dopuszczać wymiaru świętości, jest postulatem ateizowania państwa i życia społecznego i niewiele ma wspólnego ze światopoglądową neutralnością“. Niejako dopowiedzeniem tej wypowiedzi były jednak zdania wygłoszone w Olsztynie – “Kościół (…) w żaden sposób nie utożsamia się ze wspólnotą polityczną ani nie wiąże się z żadnym systemem politycznym. (…) Kościół pragnie uczestniczyć w życiu społeczeństw tylko jako świadek Ewangelii i obce są mu dzisiaj dążenia do zawładnięcia jakąkolwiek dziedziną życia publicznego, która do niego nie należy” oraz we Włocławku – “Nie do pogodzenia z prawdą chrześcijańską jest postawa fanatyzmu czy fundamentalizmu tych ludzi, którzy w imię ideologii uważającej się za naukową lub religijną czują się uprawnieni do narzucania innym własnej koncepcji prawdy i dobra. Metodą Kościoła jest poszanowanie wolności“.
Wizytę zakłóciły napięcia między katolikami a grekokatolikami w Przemyślu; pod wpływem prasy krytykującej koszty wizyty urażony Papież zrezygnował z wypoczynku w Tatrach. Telewizje całego świata pokazywały surowego, zagniewanego, krzyczącego wręcz Ojca Świętego, “niezdolnego do zrozumienia świata, który pomagał tworzyć” – jak określała to zachodnia prasa. Przyszłość jednak pokazała, że ta ocena była nieuzasadniona.
V pielgrzymka (22 maja 1995)
Była to najkrótsza i nieoficjalna papieska wizyta (wizyta duszpasterska) w Polsce (w trakcie podróży do Czech). Trwała zaledwie jeden dzień.
Jan Paweł II przyjechał 22 maja 1995 roku z pielgrzymką do miejsca urodzenia Jana Sarkandra, którego kanonizował dzień wcześniej podczas pielgrzymki do Czech. Hasło wizyty w Polsce brzmiało: „Zło dobrem zwyciężaj”.
Ojciec Święty odwiedził wówczas Skoczów, Bielsko-Białą i Żywiec.
Homilię wygłoszoną w Skoczowie cytowano we wszystkich mediach i znowu – tak jak 4 lata wcześniej – ostre słowa Ojca Świętego wywołały krytykę wielu środowisk. Zarzut “dyskryminowania ludzi wierzących” interpretowano bardzo dosłownie, w znaczeniu prawnym, dowodząc, że mija się on z rzeczywistością.
Warto przypomnieć, co dokładnie Jan Paweł II mówił podczas mszy w Skoczowie, by wyrobić sobie własne zdanie o jego stwierdzeniach i sprawdzić, w jakim stopniu odpowiadały rzeczywistej sytuacji w Polsce.
“Nasza Ojczyzna stoi dzisiaj przed wieloma trudnymi problemami społecznymi, gospodarczymi, także politycznymi. Trzeba je rozwiązywać mądrze i wytrwale. Jednak najbardziej podstawowym problemem pozostaje sprawa ładu moralnego. Ten ład jest fundamentem życia każdego człowieka i każdego społeczeństwa. Dlatego Polska woła dzisiaj nade wszystko o ludzi sumienia! (…) Nasz wiek XX był okresem szczególnych gwałtów zadawanych ludzkim sumieniom. (…) Wbrew pozorom praw sumienia trzeba bronić także dzisiaj. Pod hasłami tolerancji w życiu publicznym i w środkach masowego przekazu szerzy się nieraz wielka, może coraz większa nietolerancja. Odczuwają to boleśnie ludzie wierzący. Zauważa się tendencje do spychania ich na margines życia społecznego, ośmiesza się i wyszydza to, co dla nich stanowi nieraz największą świętość. Te formy powracającej dyskryminacji budzą niepokój i muszą dawać wiele do myślenia“.
VI pielgrzymka (31 maja–10 czerwca 1997)
Przebiegała pod hasłem: “Chrystus wczoraj, dziś i na wieki“. W czasie pielgrzymki Ojciec Święty uczestniczył m.in w europejskich obchodach tysiąclecia śmierci św. Wojciecha i 600-lecia Wydziału Teologicznego UJ. Dokonał też kanonizacji św. Jadwigi królowej.
W 1997 roku Papież odwiedził:
Wrocław (31 V, 1 VI)
Legnicę (2 VI)
Gorzów Wielkopolski (2 VI)
Gniezno (3 VI)
Poznań (3 VI)
Kalisz (4 VI)
Częstochowę (4 VI)
Zakopane (4, 5, 6, 7 VI)
Ludźmierz ( 7 VI)
Kraków (7, 8, 9 VI)
Duklę ( 9 VI)
Krosno (10 VI)
Podczas pielgrzymki w 1997 roku miały miejsce 2 beatyfikacje, obie dokonane podczas Mszy św. 6 czerwca w Zakopanem – matki Bernardyny Jabłońskiej i matki Marii Karłowskiej.
Papieskiej wizycie znowu towarzyszyły tłumy – 6 milionów Polaków wzięło udział w spotkaniach z Papieżem, ponad 6,5 mln osób oglądało w telewizji Mszę św. na krakowskich Błoniach, na którą przyszło ok. 1,5 mln wiernych.
“Między 31 maja a 10 czerwca 1997 roku Jan Paweł II głosił w Polsce radosne przesłanie otuchy i miłości” napisał George Weigel.
Papież – starszy, schorowany, bardziej zmęczony i słabszy niż w czasie poprzednich wizyt, był “mocny swoją słabością”, heroicznym symbolem, który nie stracił ani siły, ani poczucia humoru.
We Wrocławiu, podczas Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego, mówił o miłości i solidarności z potrzebującymi. W Gnieźnie odbyły się obchody tysiąclecia śmierci św. Wojciecha – obecni byli prezydenci Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Litwy, Ukrainy i Niemiec.
Ojciec Święty mówił: “Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha. Ten najgłębszy fundament jedności przyniosło Europie i przez wieki go umacniało chrześcijaństwo“.
W Zakopanem, gdzie pod Wielką Krokwią przygotowano wspaniały ołtarz, Papież wspomniał o krzyżu postawionym na Giewoncie – “Ten krzyż tam stoi i trwa. Jest niemym, ale wymownym świadkiem naszych czasów. (…) Nie wstydźcie się krzyża. Starajcie się na co dzień podejmować krzyż i odpowiadać na miłość Chrystusa. Brońcie krzyża, nie pozwólcie, aby Imię Boże było obrażane w waszych sercach, w życiu społecznym czy rodzinnym“.
8 czerwca Papież wziął udział w obchodach 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, kanonizował też królową Jadwigę – model dla Polski przyszłości: służąca innym, budująca wspólnotę narodów w Europie Środkowo-wschodniej, patronka kultury. W kolegiacie świętej Anny spotkał się z polskimi intelektualistami i przedstawicielami świata kultury. Wśród nich znalazło się wielu przyjaciół Karola Wojtyły i starych znajomych.
W swoich przemówieniach Papież stwierdzał prymat kultury nad polityką i gospodarką. Kościół ma być obecny w życiu publicznym jako czynnik, który kształtuje kulturę, a katolicyzm i jego cnoty – najlepszym fundamentem polskiej demokracji.
“Wierność korzeniom nie oznacza mechanicznego kopiowania wzorów z przeszłości – mówił Jan Paweł II w czasie ceremonii pożegnania, odwołując się do chrześcijańskiej przeszłości Polski. – Wierność korzeniom jest zawsze twórcza (…) Oznacza nade wszystko umiejętność budowania organicznej więzi między odwiecznymi wartościami, które tyle razy sprawdziły się w historii, a wyzwaniami świata współczesnego, między wiarą i kulturą, między Ewangelią a życiem“.
VII pielgrzymka (5–17 czerwca 1999)
Jej hasło brzmiało: “Bóg jest miłością“.
W programie papieskich odwiedzin znalazło się aż 21 miejscowości:
Gdańsk (5 VI)
Sopot (5 VI)
Pelplin (6 VI)
Elbląg (6 VI)
Licheń (6 VI)
Bydgoszcz (7 VI)
Toruń (7 VI)
Ełk (8 VI)
Wigry (8 VI)
Siedlce (10 VI)
Drohiczyn (10 VI)
Warszawa (11, 13 VI)
Sandomierz (12 VI)
Zamość (12 VI)
Radzymin (13 VI)
Łowicz (14 VI)
Sosnowiec (14 VI)
Kraków (15 VI)
Stary Sącz (16 VI)
Wadowice (16 VI)
Gliwice (17 VI)
Częstochowa (17 VI)
W Starym Sączu papież kanonizował bł. Kingę, dokonał też 111 beatyfikacji. Podczas Eucharystii na Placu Piłskudskiego w Warszawie beatyfikował Reginę Protmann i Edmunda Bojanowskiego oraz 108 Męczenników II Wojny Światowej. W Toruniu z kolei beatyfikował Stefana Wincentego Frelichowskiego.
Była to pielgrzymka najdłuższa, pełna dramatycznych momentów (nagła choroba Ojca Świętego) i bezprecedensowych zdarzeń, takich jak np. zaproszenie prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego do papamobile.
Wizyta przez samego Papieża określana jako “powrót do początku” (Mazury, krakowska kuria i wspomnienie o kardynale Sapiesze, rodzinne Wadowice i kremówki, msza na Wawelu) miała charakter dziękczynienia za przemiany, które dokonały się w Polsce.
Ważny był też motyw jubileuszowy – tysiąclecie kanonizacji św. Wojciecha i ustanowienia struktur kościelnych oraz odnowa polskiego Kościoła, dla którego “programem jest kazanie na Górze” i osiem błogosławieństw.
5 czerwca na sopockim hipodromie Papież odprawił mszę dla 700 tys. osób. Nawiązując do historii, wskazał cel na przyszłość: “Słyszałem w Gdańsku od was: nie ma wolności bez ‘Solidarności’. Dzisiaj wypada powiedzieć: nie ma solidarności bez miłości. Jesteśmy wezwani do budowania przyszłości opartej na miłości Boga i bliźniego“.
Po wizytach w Elblągu, Pelplinie i Licheniu Papież udał się do Bydgoszczy – gdzie mówił o codziennym męczeństwie chrześcijan – a stamtąd do Torunia. Tu spotkał się z rektorami wyższych uczelni i beatyfikował ks. Stefana Frelichowskiego.
Po mszy w Ełku odpoczywał nad Wigrami – odbył półtoragodzinną przejażdżkę statkiem po jeziorze, które pamięta z młodzieńczych spływów kajakowych. Dzień 9 czerwca 1999 roku z pewnością na dłużej zapamięta rodzina państwa Milewskich z Leszczewa, małej suwalskiej wsi – to im Papież złożył niezapowiedzianą wizytę.
W czasie pielgrzymki przewijał się wątek ekumenizmu: w nabożeństwie w Pelplinie brali udział wierni z Rosji, w Ełku z Litwy, w Siedlcach zaś grekokatolicy z Białorusi i Ukrainy. W Drohiczynie spotkali się katolicy, prawosławni i muzułmanie, a przeszło 150-tysięczny tłum skandował: “Chcemy jedności!”.
11 czerwca biskup Rzymu po raz pierwszy w dziejach papiestwa wygłosił przemówienie w Sejmie: “Składam dzięki Panu historii za obecny kształt polskich przemian, za świadectwo godności i duchowej niezłomności tych wszystkich, których jednoczyła troska o prawa człowieka, świadomość, iż można życie w naszej Ojczyźnie uczynić lepszym, bardziej ludzkim“. W homilii na placu Piłsudskiego nawiązał do słów wypowiedzianych w tym miejscu 20 lat wcześniej: “(…) dzisiaj, na progu trzeciego milenium, i w przyszłości niech zstąpi Duch Twój, niech zstępuje i stale odnawia oblicze ziemi! Tej polskiej ziemi“.
W Warszawie Papież beatyfikował Reginę Protmann, założycielkę zgromadzenia zajmującego się chorymi, Edmunda Bojanowskiego, świeckiego działacza katolickiego z XIX w. oraz 108 męczenników II wojny światowej. Ojciec Święty modlił się także na Umschlagplatzu, skąd hitlerowcy wywozili Żydów do obozu w Treblince.
15 czerwca na krakowskich Błoniach stojąca w deszczu półtoramilionowa rzesza wiernych zamarła, gdy okazało się, że Papież jest chory (infekcja wirusowa). Mimo jego nieobecności ludzie pozostali. Jak pisał Janusz Poniewierski: “We wtorek Jan Paweł II przemówił do nas innym językiem – językiem cierpienia. A myśmy go chyba zrozumieli“.
Jednak już wieczorem tego samego dnia Papież pojawił się w oknie krakowskiej kurii, a nazajutrz w Starym Sączu kanonizował bł. Kingę i… wspominał turystyczne szlaki – “(…) wychodzimy na Prehybę, a z Prehyby schodzimy albo zjeżdżamy na nartach“.
Wspomnienia kontynuował w rodzinnych Wadowicach, gdzie bawił i wzruszał opowieściami o szkole, teatrze, przyjaciołach i słynnych kremówkach, na które chodził z kolegami po maturze. Uśmiechnięty, z rezygnacją machnął ręką po słowach miejscowego księdza: “Kontynuujemy nabożeństwo“.
W ostatnim dniu pielgrzymki Papież rano odprawił mszę na Wawelu i spotkał się z przyjaciółmi (m.in. z księdzem Tischnerem) oraz odwiedził grób swoich rodziców.
W drodze na Jasną Górę znowu wszystkich zadziwił – na pół godziny przyleciał do “pokrzywdzonych” Gliwic (z powodu jednodniowej choroby nie uczestniczył w zaplanowanym nabożeństwie). “Ja bym z takim papieżem nie wytrzymał. Miał przyjechać, nie przyjechał. Nie miał przyjechać, a przyjeżdża” – żartował.
Żegnając się na lotnisku w Balicach, Jan Paweł II mówił: “Przybyłem do wszystkich bez wyjątku, aby u schyłku tego tysiąclecia przypominać tę jedną zasadniczą prawdę, na której zbudowana jest nasza wiara – prawdę, że Bóg jest miłością“.
Kolejny dowód na to dał, wsiadając do samolotu, kiedy ucałował podane mu nagle z tłumu dziecko.
VIII pielgrzymka (16–19 sierpnia 2002)
“Bóg bogaty w miłosierdzie” – takie było hasło ostatniej pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny.
Jan Paweł II odwiedził wówczas:
Kraków (16-18 VIII)
Kalwarię Zebrzydowską (19 VIII)
Głównym celem pielgrzymki było poświęcenie Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie – Łagiewnikach, miejsca, gdzie spoczywają relikwie Apostołki Bożego Miłosierdzia, św.siostry Faustyny Kowalskiej.
Jan Paweł II podczas Mszy św. na krakowskich Błoniach dokonał też 4 beatyfikacji – abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, ks. Jana Balickiego, o. Jana Beyzyma SJ i s. Sancji Szymkowiak.
Pielgrzymka ta okazała się pełna zaskakujących przeciwstawień.
Była jedną z najkrótszych, a jednocześnie najbardziej przez Polaków oczekiwaną; niosła ważne przesłanie dla świata (nie tylko dla Polski), zarazem będąc osobistym powrotem Papieża do wielu miejsc ze swojej młodości; niektóre gesty i słowa stwarzały wrażenie pożegnania się z ojczyzną być może na zawsze, a jednocześnie w pięknej modlitwie wypowiedzianej w sanktuarium Matki Boskiej Kalwaryjskiej pojawiła się wyraźna deklaracja, wbrew sugestiom światowych mediów, że następca św. Piotra nie zamierza odchodzić na papieską “emeryturę”.
Jan Paweł II przyzwyczaił rodaków, że co kilka lat przyjeżdża do Polski. Tym razem jednak ze względu na stan zdrowia Papieża do końca nie było pewne, czy do pielgrzymi w ogóle dojdzie. Mimo zaproszeń z wielu diecezji program podróży ograniczono do zaledwie trzech dni i dwóch miast: Krakowa i odległej o 35 km Kalwarii Zebrzydowskiej.
Jan Paweł II przybył do Polski z przesłaniem o „Bogu bogatym w miłosierdzie” (hasło pielgrzymki). Znalazło to swój wyraz przede wszystkim w konsekracji sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach. Akt ten nie miał tylko lokalnego znaczenia. Papież wyraźnie dał do zrozumienia, że zależy mu, by łagiewnicka świątynia stała się „światowym centrum kultu Chrystusa Miłosiernego”. Potwierdził to uroczystym aktem zawierzenia całego świata Bożemu miłosierdziu dokonanym podczas mszy konsekracyjnej.
Sama świadomość, że zawsze możemy się uciekać do Bożej pomocy, nie wystarcza jednak. Potrzeba, “aby Boże miłosierdzie znajdowało odbicie w miłosierdziu ludzi” – z takim apelem Papież zwrócił się do rodaków podczas mszy sprawowanej na krakowskich Błoniach. By to się mogło dokonywać w naszym życiu, potrzebna jest „wyobraźni miłosierdzia”. Papież wskazał też przykłady ludzi o takiej wyobraźni – beatyfikowanych podczas tej mszy abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, ks. Jana Balickiego, o. Jana Beyzyma i s. Sancji Szymkowiak. To spotkanie Papież był „winien” Krakowianom – podczas poprzedniej pielgrzymki z powodu przeziębienia w zastępstwie Papieża mszę na Błoniach odprawił kard. Angelo Sodano. Być może dlatego tym razem pod kopcem Kościuszki zgromadziło się aż 2,5 mln osób – prawdopodobnie największe zgromadzenie ludzi w historii Europy.
Wymiar bardziej osobisty maiły pozostałe punkty pielgrzymki: msza w sanktuarium Matki Bożej w Kalwarii Zebrzydowskiej, które sobie Karol Wojtyła – jeszcze jako młody chłopak, potem ksiądz i arcybiskup – szczególnie upodobał (okazją było 400-lecie fundacji klasztoru bernardynów); nawiedzenie grobu rodziców na Cmentarzu Rakowickim; Katedra Wawelska, gdzie Papież ponad pół godziny modlił się w milczeniu; krótki “przystanek” przed domem przy Tynieckiej 10, gdzie jako nastolatek mieszkał i przy kościele św. Floriana – jego pierwszej placówce duszpasterskiej oraz tuż przed odlotem dwie niespodzianki: wizyta u benedyktynów w Tyńcu i u kamedułów na Bielanach.
W mowie pożegnalnej Papież po raz kolejny wyraził poparcie dla integracji Polski z Unią Europejską: „Mam nadzieję – powiedział – że społeczeństwo polskie, które od wieków przynależy do Europy, znajdzie właściwe sobie miejsce w strukturach Wspólnoty Europejskiej i nie tylko nie zatraci własnej tożsamości, ale ubogaci swą tradycją ten kontynent i cały świat”.
Testament Ojca Świętego
Ojciec Święty Jan Paweł II spisał testament w 1979 roku. Później uzupełniał go w czasie wielkopostnych rekolekcji, po raz ostatni w roku 2000. Oddał siebie, Kościół, a także nasz naród i cały świat w opiekę Matce Bożej. Przez cały pontyfikat prosił, by “Miłosierdzie Boże okazało się większe od Jego słabości i niegodziwości“.
Tymi słowami święty człowiek, Święty Ojciec, wskazał nam drogę, jak dalej żyć. Bo jeśli On sam, papież, największy moralny autorytet naszych czasów, musiał prosić Boga o pomoc w walce z własną słabością i niegodziwością, to czy ktokolwiek z nas, szarych ludzi, może bez tej prośby przeżyć choć jeden dzień…
W Imię Trójcy Przenajświętszej. Amen.
Czuwajcie, bo nie wiecie, kiedy Pan wasz przybędzie (por. Mt 24, 42) – te słowa przypominają mi ostateczne wezwanie, które nastąpi wówczas, kiedy Pan zechce. Pragnę za nim podążyć i pragnę, aby wszystko, co składa się na moje ziemskie życie, przygotowało mnie do tej chwili. Nie wiem, kiedy ona nastąpi, ale tak jak wszystko, również i tę chwilę oddają w ręce Matki mojego Mistrza: totus Tuus.W tych samych rękach matczynych zostawiam wszystko i Wszystkich, z którymi związało mnie moje życie i moje powołanie. W tych Rękach zostawiam nade wszystko Kościół, a także mój Naród i całą ludzkość. Wszystkim dziękuję. Wszystkich proszę o przebaczenie. Proszę także o modlitwę, aby Miłosierdzie Boże okazało się większe od mojej słabości i niegodności.
W czasie rekolekcji przeczytałem raz jeszcze testament Ojca Świętego Pawła VI. Lektura ta skłoniła mnie do napisania niniejszego testamentu.
Nie pozostawiam po sobie własności, którą należałoby zadysponować.
Rzeczy codziennego użytku, którymi się posługiwałem, proszę rozdać wedle uznania. Notatki osobiste spalić. Proszę, ażeby nad tymi sprawami czuwał Ks. Stanisław, któremu dziękuję za tyloletnią wyrozumiałą współpracę i pomoc. Wszystkie zaś inne podziękowania zostawiam w sercu przed Bogiem Samym, bo trudno je tu wyrazić.Co do pogrzebu, powtarzam te same dyspozycje, jakie wydał Ojciec Święty Paweł VI. (dodatek na marginesie: Grób w ziemi, bez sarkofagu. – 13.III.1992).
O miejscu niech zdecyduje Kolegium Kardynalskie i Rodacy.
“Apud Dominum Misericordia et copiosa apud Eum redemption”
Jan Paweł pp. IIRzym, 6.III.1979.
Po śmierci proszę o Msze Święte i modlitwy.
Jan Paweł pp. II
5.III.1990.
***
Wyrażam najgłębszą ufność, że przy całej mojej słabości Pan udzieli mi każdej łaski potrzebnej, aby sprostać wedle Jego Woli wszelkim zadaniom, doświadczeniom i cierpieniom, jakich zechce zażądać od swego sługi w ciągu życia. Ufam też, że nie dopuści, abym kiedykolwiek przez jakieś swoje postępowanie: słowa, działanie lub zaniedbanie działań, mógł sprzeniewierzyć się moim obowiązkom na tej świętej Piotrowej Stolicy.
***
24.II. – 1. III.1980.
Również w ciągu tych rekolekcji rozważałem prawdę o Chrystusowym kapłaństwie w perspektywie owego Przejścia, jakim dla każdego z nas jest chwila jego śmierci. Rozstania się z tym światem – aby narodzić się dla innego, dla świata przyszłego, którego znakiem decydującym, wymownym jest dla nas Zmartwychwstanie Chrystusa.
Odczytałem więc zeszłoroczny zapis mojego testamentu, dokonany również w czasie rekolekcji – porównałem go z testamentem mojego wielkiego Poprzednika i Ojca Pawła VI, z tym wspaniałym świadectwem o śmierci chrześcijanina i papieża – oraz odnowiłem w sobie świadomość spraw, do których sporządzony przeze mnie (w sposób raczej prowizoryczny) ów zapis z 6.III.1979 się odnosi.
Dzisiaj pragnę do niego dodać tylko tyle, że z możliwością śmierci każdy zawsze musi się liczyć. I zawsze musi być przygotowany do tego, że stanie przed Panem i Sędzią – a zarazem Odkupicielem i Ojcem. Więc i ja liczę się z tym nieustannie, powierzając ów decydujący moment Matce Chrystusa i Kościoła – Matce mojej nadziei.
Czasy, w których żyjemy, są niewymownie trudne i niespokojne. Trudna także i nabrzmiała właściwą dla tych czasów próbą – stała się droga Kościoła, zarówno Wiernych jak i Pasterzy. W niektórych krajach, (jak np. w tym, o którym czytałem w czasie rekolekcji), Kościół znajduje się w okresie takiego prześladowania, które w niczym nie ustępuje pierwszym stuleciom, raczej je przewyższa co do stopnia bezwzględności i nienawiści. Sanguis Martyrum – semen Christianorum. A prócz tego – tylu ludzi ginie niewinnie, choćby i w tym kraju, w którym żyjemy…
Pragnę raz jeszcze całkowicie zdać się na Wolę Pana. On Sam zdecyduje, kiedy i jak mam zakończyć moje ziemskie życie i pasterzowanie. W życiu i śmierci Totus Tuus przez Niepokalaną. Przyjmując już teraz tę śmierć, ufam, że Chrystus da mi łaskę owego ostatniego Przejścia czyli Paschy. Ufam też, że uczyni ją pożyteczną dla tej największej sprawy, której staram się służyć: dla zbawienia ludzi, dla ocalenia rodziny ludzkiej, a w niej wszystkich narodów i ludów (wśród nich serce w szczególny sposób się zwraca do mojej ziemskiej Ojczyzny), dla osób, które szczególnie mi powierzył – dla sprawy Kościoła, dla chwały Boga Samego.
Niczego więcej nie pragnę dopisać do tego, co napisałem przed rokiem – tylko wyrazić ową gotowość i ufność zarazem, do jakiej niniejsze rekolekcje ponownie mnie usposobiły.
Jan Paweł pp. II
***
5.III.1982.
W ciągu tegorocznych rekolekcji przeczytałem (kilkakrotnie) tekst testamentu z 6.III.1979. Chociaż nadal uważam go za prowizoryczny (nie ostateczny), pozostawiam go w tej formie, w jakiej istnieje.
Niczego (na razie) nie zmieniam, ani też niczego nie dodaję, gdy chodzi o dyspozycje w nim zawarte.Zamach na moje życie z 13.V.1981 w pewien sposób potwierdził słuszność słów zapisanych w czasie rekolekcji z 1980 roku. (24.II – 1.III).
Tym głębiej czuję, że znajduję się całkowicie w Bożych Rękach – i pozostaję nadal do dyspozycji mojego Pana, powierzając się Mu w Jego Niepokalanej Matce (Totus Tuus).
Jan Paweł pp. II
***
5.III.1982.
Ps. W związku z ostatnim zdaniem testamentu z 6.III.1979 (O miejscu m.inn.pogrzebu) niech zdecyduje Kolegium Kardynalskie i Rodacy – wyjaśniam, że mam na myśli Metropolitę Krakowskiego lub Radę Główną Episkopatu Polski – Kolegium Kardynalskie zaś proszę, aby ewentualnym prośbom w miarę możności uczynili zadość.
***
1.III.1985 (w czasie rekolekcji):
Jeszcze – co do zwrotu Kolegium Kardynalskie i Rodacy: Kolegium Kardynalskie nie ma żadnego obowiązku pytać w tej sprawie Rodaków, może jednak to uczynić, jeśli z jakichś powodów uzna za stosowne.
JPII
***
Rekolekcje jubileuszowego roku 2000
(12.-18.III.) (do testamentu)
1. Kiedy w dniu 16.października 1978 konklawe kardynałów wybrało Jana Pawła II, Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński powiedział do mnie: zadaniem nowego papieża będzie wprowadzić Kościół w Trzecie Tysiąclecie. Nie wiem, czy przytaczam to zdanie dosłownie, ale taki z pewnością był sens tego, co wówczas usłyszałem. Wypowiedział je
zaś Człowiek, który przeszedł do historii jako Prymas Tysiąclecia.
Wielki Prymas. Byłem świadkiem Jego posłannictwa, Jego heroicznego zawierzenia. Jego zmagań i Jego zwycięstwa. Zwycięstwo, kiedy przyjdzie, będzie to zwycięstwo przez Maryję – zwykł był powtarzać Prymas Tysiąclecia
słowa swego Poprzednika kard. Augusta Hlonda.W ten sposób zostałem poniekąd przygotowany do zadania, które w dniu 16. października 1978 r. stanęło przede mną. W chwili, kiedy piszę te słowa jubileuszowy Rok 2000 stał się już rzeczywistością, która trwa. W nocy 24 grudnia 1999 r. została otwarta symboliczna Brama Wielkiego Jubileuszu w Bazylice św. Piotra, z kolei u św. Jana na Lateranie, u Matki Bożej Większej (S.Maria Maggiore) – w Nowy Rok, a w dniu 19 stycznia Brama Bazyliki św. Pawła za murami. To ostatnie wydarzenie ze względu na swój ekumeniczny charakter szczególnie zapisało się w pamięci.
2. W miarę jak Rok Jubileuszowy 2000 posuwa się naprzód, z dnia na dzień i z miesiąca na miesiąc, zamyka się za nami dwudziesty wiek, a otwiera wiek dwudziesty pierwszy. Z wyroków Opatrzności dane mi było żyć w tym trudnym stuleciu, które odchodzi do przeszłości, a w roku, w którym wiek mego życia dosięga lat osiemdziesięciu (octogesima adveniens), należy pytać, czy nie czas powtórzyć za biblijnym Symeonem Nuncdimittis?
W dniu 13. maja 1981 r., w dniu zamachu na Papieża podczas audiencji na placu św. Piotra, Opatrzność Boża w sposób cudowny ocaliła mnie od śmierci. Ten, który jest jedynym Panem Życia i śmierci, sam mi do życie przedłużył, niejako podarował na nowo. Odtąd ono jeszcze bardziej do Niego należy. Ufam, że On Sam pozwoli mi rozpoznać, dokąd mam pełnić tę posługę, do której mnie wezwał w dniu 16.października 1978. Proszę Go, ażeby raczył mnie odwołać wówczas, kiedy Sam zechce. W życiu i śmierci do Pana należymy … Pańscy jesteśmy (por. Rz 14, 8). Ufam też, że dokąd dane mi będzie spełniać Piotrową posługę w Kościele, Miłosierdzie Boże zechce użyczać mi sił do tej posługi nieodzownych.
3. Jak co roku podczas rekolekcji odczytałem mój testament z dnia 6.III.1979. Dyspozycje w nim zawarte w dalszym ciągu podtrzymuję. To, co wówczas a także w czasie kolejnych rekolekcji zostało dopisane, stanowi odzwierciedlenie trudnej i napiętej sytuacji ogólnej, która cechowała lata osiemdziesiąte. Od jesieni roku 1989 sytuacja ta uległa zmianie. Ostatnie dziesięciolecie ubiegłego stulecia wolne było od dawniejszych napięć, co nie znaczy, że nie przyniosło z sobą nowych problemów i trudności. Niech będą dzięki Bożej Opatrzności w sposób szczególny za to, że okres tzw. zimnej wojny zakończył się bez zbrojnego konfliktu nuklearnego, którego niebezpieczeństwo w minionym okresie wisiało
nad światem.4. Stojąc na progu trzeciego tysiąclecia in medio Ecclesiae, pragnę raz jeszcze wyrazić wdzięczność Duchowi Świętemu za wielki dar Soboru Watykańskiego II, którego wraz z całym Kościołem – a w szczególności z całym Episkopatem – czuję się dłużnikiem. Jestem przekonany, że długo jeszcze dane będzie nowym pokoleniom czerpać z tych bogactw, jakimi ten Sobór XX wieku nas obdarował. Jako Biskup, który uczestniczył w soborowym wydarzeniu od pierwszego do ostatniego dnia, pragnę powierzyć to wielkie dziedzictwo wszystkim, którzy do jego realizacji są i będą w przyszłości powołani. Sam zaś dziękuję Wiecznemu Pasterzowi za to, że pozwolił mi tej wielkiej sprawie służyć w ciągu wszystkich lat mego pontyfikatu.
In medio Ecclesiae … od najmłodszych lat biskupiego powołania – właśnie dzięki Soborowi – dane mi było doświadczyć braterskiej wspólnoty Episkopatu. Jako kapłan Archidiecezji Krakowskiej doświadczyłem, czym jest braterska wspólnota prezbyterium – Sobór zaś otworzył nowy wymiar tego doświadczenia.
5. Ileż osób winien bym tutaj wymienić? Chyba już większość z nich Pan Bóg powołał do Siebie – Tych, którzy jeszcze znajdują się po tej stronie, niech słowa tego testamentu przypomną, wszystkich i wszędzie, gdziekolwiek się znajdują.
W ciągu dwudziestu z górą lat spełniania Piotrowej posługi in medio Ecclesiae doznałem życzliwej i jakże owocnej współpracy wielu Księży Kardynałów, Arcybiskupów i Biskupów, wielu kapłanów, wielu osób zakonnych – Braci i Sióstr – wreszcie bardzo wielu osób świeckich, ze środowiska kurialnego, ze strony wikariatu Diecezji Rzymskiej oraz spoza tych środowisk.
6. W miarę, jak zbliża się kres mego ziemskiego życia, wracam pamięcią do jego początku, do moich Rodziców, Brata i Siostry (której nie znałem, bo zmarła przed moim narodzeniem), do wadowickiej parafii, gdzie zostałem ochrzczony, do tego miasta mojej młodości, do rówieśników, koleżanek i kolegów ze szkoły podstawowej, z gimnazjum, z uniwersytetu, do czasów okupacji, gdy pracowałem jako robotnik, a potem do parafii w Niegowici, i krakowskiej św. Floriana, do duszpasterstwa akademickiego, do środowiska … do wielu środowisk … w Krakowie, w Rzymie … do osób, które Pan mi szczególnie powierzył – wszystkim pragnę powiedzieć jedno: Bóg Wam zapłać!
“In manus Tuas, Domine, commendo spiritum meum”.
A.D. 17.III.2000.
