6.1.3. ZNAK KRZYŻA i AMEN
Po śpiewie na wejście kapłan, stojąc na miejscu przewodniczenia, razem z całym zgromadzeniem wykonuje znak krzyża; następnie przez pozdrowienie oznajmia zgromadzonej wspólnocie obecność Pana. Poprzez to pozdrowienie i odpowiedź ludu ujawnia się misterium zgromadzonego Kościoła. (OWMR 50)
Znak krzyża
Do najwcześniejszych zwyczajów chrześcijan, zachęcanych przez nauczycieli Kościoła, było kreślenie znaku krzyża na osobach, przedmiotach i sobie samym. Znak ten towarzyszył ludziom wierzącym w Chrystusa prawie w każdej wykonywanej czynności – od powstania ze snu do udania się na nocny spoczynek. Widziano w nim bowiem obronę przed demonami, pomoc w pokusach, umocnienie wiary i publiczne jej wyznanie.
W pierwotnym Kościele sformułowanie: „czynić znak krzyża” (gr. sfragizein) było wyrażeniem służącym do określania chrztu. Tak więc początek Mszy Św. nawiązuje również do chrztu, w którym wierzący zanurzył się w misterium paschalnym Chrystusa uobecniającym się w Eucharystii. Znak krzyża jest też zarazem najkrótszym wyznaniem, symbolem wiary chrześcijańskiej.
Na początku Mszy Św. celebrans czyniąc znak krzyża wypowiada słowa: „W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego” na co wierni odpowiadają: „Amen”
Amen
Jest to hebrajskie słowo oznaczające „rzeczywiście”, „na pewno” i była to formuła uroczystego potwierdzenia.
W Starym Testamencie – słowo amen występuje zawsze w kontekście kultowo-sakralnym i stanowi odpowiedź na wolę Boga, jego słowo, groźbę, przekleństwo bądź obietnicę (por. Pwt 27,15-26; Jr 11,5). Może wówczas oznaczać: „tak jest” bądź „niech się tak stanie”.
W Nowym Testamencie – amen występuje, odmiennie niż w pozostałych przypadkach, na początku wypowiedzi Jezusa jako wstępna formuła ich potwierdzenia i wyraz niezłomności przekonania o ich prawdziwości (np. Mt 5,18). Św. Jan w swojej Ewangelii używa także podwójnego amen, po którym przytacza bardziej znamienne wypowiedzi Jezusa, będące wnioskiem z pouczenia bądź cudu (np. J 5,1.24.25; 6,32). W Apokalipsie natomiast Chrystus jest określony jako Amen, czyli ten, który urzeczywistnia w sobie przepowiednie i obietnice Boga oraz poręcza wysłuchanie modlitw.
W liturgii – słowo to jest aklamacją wiernych potwierdzającą modlitwę celebransa lub będącą wyznaniem wiary. Co ciekawe, występuje w liturgii wszystkich wyznań chrześcijańskich a także u mahometan.
Aklamacja liturgiczna – krótka formuła, okrzyk, którym zgromadzenie liturgiczne wielbi Boga lub potwierdza jakąś czynność, albo modlitwę liturgiczną celebransa. Do najczęściej używanych aklamacji liturgicznych należą: alleluja, amen, eleison, miserere, sanctus i hosanna.
Do liturgicznej modlitwy Kościoła słowo amen weszło już w I wieku, czego dowodem są doksologie przytaczane przez Pawła Apostoła (np. Rz 16,27; Ga 1,5).
Doksologia (gr. doksa – cześć, chwała; logos – słowo) – formuła modlitewna, wychwalająca Boga w Jego świętości i wszechmocy oraz wyrażająca mu dziękczynienie za dobro, jakie okazuje człowiekowi.
oraz inne teksty, takie jak np. Ap 5,14; 7,12; 19,4; 1Kor 14,16; 2Kor 1,20; Apol. Justyna I 65,3-4; Didache 10,6.
POZDROWIENIE WIERNYCH
Pozdrowienie jest aktem personalnym, który wyraża uznanie i szacunek, a także łączy ludzi. Jako taki należy do najstarszych, pierwotnych form zachowań człowieka.
Formuły pozdrowienia zawarte w Starym Testamencie miały charakter religijny, a ich korzeniem było słowo „brk” – „barakach” – „błogosławić”. W Nowym Testamencie odnośnie pozdrowienia używane jest także słowo „aspadzestai” oznaczające „obejmować”. Określenie to zawiera w sobie gest rozłożonych rąk, który towarzyszył pozdrowieniu, a który został zapożyczony z antycznej retoryki. Ponieważ pozdrowienie zawierało w sobie również element życzenia implikowało odpowiedź ze strony pozdrawianego. Dlatego też w owym dialogu: pozdrowienie (życzenie) – odpowiedź pozdrawianego, pozdrawiający jest nie tylko tym, który „daje”, ale również i tym, który otrzymuje.
Pozdrowienia na Wschodzie starożytnym były bardzo rozbudowane, połączone z rozmową i zabierały dosyć dużo czasu. Zwyczaj nakazywał, aby osobą pozdrawiającą była ta, która stoi wyżej w hierarchii, podobnie wśród Żydów, Ci, którzy uważali się za pobożniejszych starali się pozdrawiać pierwsi. Nie udzielenie zaś pozdrowienia uważane było za obrazę i brak szacunku. Jednakże żydowscy nauczyciele zgodni byli, co do tego, że nie należało przerywać czynności religijnych, np. modlitwy, by kogoś pozdrowić. Dlatego właśnie Jezus wysyłając swoich uczniów z misją prorocką nakazuje im by nikogo w drodze nie pozdrawiali (Łk 10,4).
Mszał Rzymski zawiera kilka formuł powitania zgromadzonych na Eucharystii:
I. „PAN Z WAMI”
Jest to tradycyjna formuła sięgająca początków chrześcijaństwa, a nawet Starego Testamentu. W Księdze Rut Booz pozdrowił swoich żniwiarzy: „Niech Pan będzie z wami” (2,4). Był to u Żydów zwyczaj powszechny i wielokrotnie spotykany w Piśmie Świętym (Sdz 6,12; 1 Ezd 1,3; 1 Krl 8,57, Krn 15,2; Łk 1,28; 2 Tes 3,16)
II. „MIŁOŚĆ BOGA OJCA, ŁASKA NASZEGO PANA JEZUSA CHRYSTUSA I DAR JEDNOŚCI W DUCHU ŚWIĘTYM NIECH BĘDĄ Z WAMI WSZYSTKIMI”
Formułę tę, zaczerpnięto z zakończenia Drugiego Listu św. Pawła Apostoła do Koryntian (13,13)
III. „ŁASKA I POKÓJ OD BOGA, NASZEGO OJCA, I OD PANA JEZUSA CHRYSTUSA NIECH BĘDĄ Z WAMI”
IV. „ŁASKA I POKÓJ OD TEGO, KTÓRY JEST I KTÓRY BYŁ, I KTÓRY PRZYCHODZI NIECH BĘDĄ Z WAMI”
V. „ŁASKA NASZEGO PANA JEZUSA CHRYSTUSA NIECH BĘDZIE Z WAMI”
Te formuły, jak i ich warianty znajdują się na początku wszystkich listów św. Pawła, niektórych listów apostolskich (1 P 1,2; 2 P 1,2; Jud 1,2) oraz Apokalipsy (1,4-6)
Odpowiedź wiernych: „I Z DUCHEM TWOIM”
Zaczerpnięta jest ona również z Pisma Świętego (2 Tm 4,22; Gal 6,18; Flp 4,23; Flm 25). Wyrażone jest tutaj wzajemne życzenie kapłanowi, by Pan był z jego „duchem”. Przez owego „ducha” nie rozumie się tutaj psyche (hebr. nefesz) kapłana lecz raczej ruah – Ducha Jahwe który dany jest kapłanowi przez przyjęcie święceń. Zwracał na to uwagę już św. Jan Chryzostom (Hom 10,3 in 2 Tim). W odpowiedzi tej wspólnota uznaje w kapłanie człowieka, który otrzymał Ducha Bożego dla przewodniczenia służbie Bożej przez nałożenie rąk biskupa; jest więc dla nich przedstawicielem Kościoła.
Formuła „Pan z wami” rozpoczyna misterium zgromadzenia. Jest uznaniem wiernych świeckich za Kościół Chrystusowy; „I z duchem twoim” z kolei jest łaską posługi duszpasterskiej, czyli oddaniem się wiernych pod kierownictwo wyświęconego kapłana.
